Migrenowe bóle głowy – jakie są sposoby ich leczenia i zapobiegania?

Migrena jest schorzeniem dotykającym co piątą kobietę. Znacznie rzadziej dolegliwość ta dotyczy mężczyzn – ok. 5%. Migrenowy ból głowy ma charakter przewlekły i nawracający. Ból jest zwykle jednostronny i trwa średnio od 18 do 72 godzin. Jego nasilenie jest na ogół tak duże, że uniemożliwia normalne funkcjonowanie.

Migrena może być poprzedzona aurą w postaci zaburzeń wegetatywnych, sensacji wzrokowych lub słuchowych. Wówczas mówi się o migrenie klasycznej. Częściej występującą postacią jest jednak migrena prosta – bez aury. Migrenowym bólom głowy towarzyszą często nudności, wymioty, światłowstręt oraz nadwrażliwość na dźwięki.

Na wystąpienie migreny ma wpływ wiele czynników. Bardzo dużą rolę odrywają rodzinne predyspozycje. Jednak nie bez znaczenia są również czynniki środowiskowe, m.in. stres i dieta, a dokładnie spożywanie alkoholu oraz produktów zawierających tyraminę, takich jak czekolada, orzechy, sery pleśniowe, wędzone ryby. Na wystąpienie migreny są również bardziej narażone kobiety w czasie miesiączki, z uwagi na zachodzące wtenczas zmiany hormonalne.

Patomechanizm migreny nie został w pełni poznany. Wiadomo jednak, że ból jest związany z zaburzeniami naczynioruchowymi. W czasie aury dochodzi do zwężenia naczyń (zwłaszcza zewnątrzmózgowych), a następnie do ich rozszerzenia, co prowadzi do wystąpienia silnego, tętniącego bólu. Skutkiem rozszerzenia naczyń jest też podwyższona aktywność neuronów nerwu trójdzielnego. Duże znaczenie odgrywa także neurogenne zapalenie okołonaczyniowe wyzwolone przez mediatory odczynu zapalnego. Udowodniono też rolę receptorów serotoninergicznych w patogenezie migreny.

Celem leczenia bólów migrenowych jest opanowanie nie tylko bólu głowy, ale także nudności, wymiotów, stanu zapalnego i zaburzeń naczyniowych. Wyróżnia się też dwa rodzaje terapii – leczenie ostrego napadu migreny oraz profilaktykę, której zadaniem jest zapobieganie napadom bólu.

Jak zatem wygląda postępowanie w czasie ostrego ataku migreny? W przypadku lekkiego i krótkotrwałego napadu farmakoterapia obejmuje podanie nieopioidowego leku przeciwbólowego oraz środka przeciwwymiotnego. Leki przeciwwymiotne (zwykle metoklopramid lub domperidon) mają za cel nie tylko tłumić nudności i odruch wymiotny, ale także zwiększyć wchłanianie leku przeciwbólowego. Najczęściej stosowanym lekiem przeciwbólowym w migrenie jest kwas ascetylosalicylowy oraz jego połączenie z kofeiną.

Terapia wygląda nieco inaczej w przypadku średnio ciężkich i ciężkich napadów oraz długotrwałych ataków migreny. Zalecanymi wówczas lekami są triptany. Związki te poprzez hamowanie receptorów 5-HT1B/1D kurczą naczynia krwionośne, które są rozszerzone w czasie migreny. Ponadto hamują uwalnianie neuropeptydów z aktywowanych zakończeń nerwu trójdzielnego oraz blokują transmisję bólową w obrębie nerwu trójdzielnego.

Zobacz również:

Podstawowym lekiem tej grupy jest sumatriptan. Pozostałe związki (zolmitriptan, naratriptan, almotriptan, frowatriptan, eletriptan, rizatriptan) różnią się między sobą parametrami farmakodynamicznymi, farmakokinetycznymi i skutecznością działania. Wszystkie mają udowodnioną skuteczność w zwalczaniu napadów migreny, jednak najbardziej efektywne są leki, których cząsteczki cechują się większą lipofilnością (np. eletriptan, almotriptan).

Wraz ze wzrostem lipofilności zwiększa się niestety także ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, takich jak przejściowe uczucie mrowienia, zimna, ciężaru (zwłaszcza w obrębie klatki piersiowej i szyi), uderzenia gorąca, zmęczenie, senność czy zaburzenia widzenia. Triptany mogą również przyczyniać się do nagłych skoków ciśnienia tętniczego krwi Dlatego też są przeciwwskazane u osób z chorobą niedokrwienną serca, po zawale mięśnia sercowego, z nasilonym nadciśnieniem tętniczym, skurczami tętnic wieńcowych, chorobą Raynauda lub zarostową chorobą naczyń krwionośnych. Triptany nie powinny być również stosowane przez kobiety w ciąży, karmiące piersią, ani dzieci w wieku poniżej 12 lat.

Preparaty stosowane w migrenie zawierające leki z tej grupy mogą być przeznaczone do podania doustnego, doodbytniczego, donosowego lub podskórnego. W ciężkich przypadkach triptany bywają zastępowane przez ergotaminę lub jej pochodną - dihydroergotaminę. Leki te, choć silniejsze, wywołują więcej działań niepożądanych związanych m.in. z wpływem na receptory adrenergiczne i dopaminergiczne. Ponadto przy długotrwałym stosowaniu alkaloidów sporyszu może rozwinąć się tolerancja i osłabienie działania, a ich odstawienie może skutkować nasileniem dolegliwości. Poza leczeniem farmakologicznym należy pamiętać o roli, takich czynników jak światło czy dźwięk. Z tego względu wskazane jest, by chory w trakcie ataku przebywał w ciemnym i wyciszonym pomieszczeniu.

Aby ataki migreny występowały jak najrzadziej i były mniej nasilone w okresie międzynapadowym powinna być wprowadzona profilaktyka. Bardzo ważna jest obserwacja swojego organizmu. Pozwoli ona dostrzec czynniki wywołujące ataki i unikanie ich w przyszłości. Mogą to być na przykład pewne zapachy wywołujące uczucie zmęczenia lub rozdrażnienie. Czynnikiem wywołującym bóle migrenowe może być również pożywienie. U jednych osób są to cytrusy, u innych wspomniana już czekolada. Ponadto posiłki powinny być małe, ale spożywane często i regularne. Przyczyną migreny może być bowiem również głód. Należy zatroszczyć się także o odpowiednią ilość snu, którego nie może być ani za dużo, ani za mało. Pomocne mogą być także zioła, które pozwalają się wyciszyć, takie jak ziele melisy czy kozłka lekarskiego. W zapobieganiu atakom migreny stosuje się również farmakoterapię.

W profilaktyce migreny zastosowanie znalazły m.in. leki -adrenolityczne, zwłaszcza propranolol i metoprolol. Choć mechanizm działania tych związków nie został do końca poznany to mają one udowodnioną skuteczność. Zalecane są przede wszystkim u osób z nadciśnieniem, chorobą niedokrwienna serca i niewydolnością. Jeśli ataki bólu migrenowego są związane z cyklem miesiączkowym w ich zapobieganiu bywa stosowany naproksen. Lek podawany jest w dawce 250-500 mg dwa razy dziennie o okresie – od dwóch dni przed miesiączką do kilku dni po jej zakończeniu. W profilaktyce migreny wykorzystuje się również antagonistów kanału wapniowego (flunaryzynę), leki przeciwdepresyjne (np. amitryptylinę) oraz leki przeciwpadaczkowe (kwas walproinowy i topiramat). Zastosowanie w zapobieganiu napadom znalazł również pizotifen, lek hamujący receptory serotoninowe, histaminowe i muskarynowe.

Autor:

Marta Grochowska

Źródła:

1. Janiec W. (red.): Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji. PZWL, Warszawa 2008,
2. Spróbuj wyprzedzić migrenę. Farmacja i ja 2011, 2.