Stany naglące u chorych na nowotwory
Choroby nowotworowe od czasu kiedy zostały odkryte budzą w nas postrach. W wielu przypadkach pierwsze objawy świadczą już o zaawansowanym stadium choroby. Dlatego bardzo ważnym jest, aby nie lekceważyć niepokojących zmian i zgłosić się do lekarza tak szybko jak to możliwe.
Do najważniejszych zmian wymagających szybkiej interwencji specjalisty zalicza się: nadciśnienie wewnątrzczaszkowe, zespół żyły głównej górnej, zespół ucisku rdzenia kręgowego, niedrożność jelit, złamania kości, hiperkalcemia oraz silny nieuśmierzony ból. W wielu przypadkach schorzenia te stanowią stany zagrażające naszemu życiu.
ZESPÓŁ ŻYŁY GŁÓWNEJ GÓRNEJ
Zespół żyły głównej górnej jest zespołem objawów, wynikającym z utrudnionego odpływu krwi z żyły głównej górnej do przedsionka prawego serca. Ocenia się, że problem dotyczy około 3% chorych na raka płuc oraz 8% chorujących na chłoniaki.
Jakie są główne przyczyny?
Do rozwoju objawów dochodzi najczęściej w wyniku zwężenia żyły głównej górnej. Doprowadzić do tego może uciskający na nią z zewnątrz rak płuca, rak zarodkowy śródpiersia lub powiększone węzły chłonne śródpiersia (chłoniaki). Utrudniony przepływ może wynikać ponadto z nacieku na samą ścianę żyły, zakrzepicy żyły (efekt cewnikowania żył centralnych) lub obecności guza w prawym przedsionku serca.
Jak wygląda obraz kliniczny chorego?
Obraz kliniczny wynika przede wszystkim z utrudnionego odpływu krwi z mózgu. U chorego stwierdza się obrzęki, zasinienie lub rumień twarzy i szyi, przekrwienie spojówek, obrzęki kończyn górnych, a także bóle i zawroty głowy, drgawki oraz zaburzenia widzenia. W badaniu stwierdza się stałe wypełnienie żył szyjnych oraz poszerzenie żył powierzchownych zlokalizowanych na klatce piersiowej. W przebiegu zespołu żyły głównej górnej dochodzi również do objawów wynikających z ucisku tchawicy i przełyku oraz uszkodzenia nerwu krtaniowego wstecznego. Będą to przede wszystkim trudności w połykaniu, chrypka, duszność oraz stridor.
Jakie jest postępowanie?
Wstępne leczenie objawowe polega na podawaniu deksametazonu, morfiny, midazolamu lub diuretyków pętlowych. Tak szybko jak to możliwe należy wprowadzić leczenie przyczynowe. W tym celu, w zależności od etiologii stosuje się pilne napromienianie śródpiersia, chemioterapię lub stentowanie.
ZESPÓŁ UCISKU RDZENIA KRĘGOWEGO
Zespół ucisku rdzenia kręgowego dotyczy około 3-5% chorych w zaawansowanym stadium raka płuc, piersi, gruczołu krokowego, szpiczaka lub chłoniaka. W około 1/5 przypadków stanowi pierwszy objaw toczącego się procesu rozrostowego. Schorzenie jest najczęściej efektem ucisku rdzenia przez guz przerzutowy rozwijający się w kręgach lub tkance przykręgosłupowej, a także guzy opon lub samego rdzenia. Głównie dotyczy odcinka piersiowego.
Zobacz również:
Jakich objawów należy się spodziewać?
Początkowo chory może skarżyć się na opasujący ból w okolicy kręgosłupa lub promieniujący do kończyn. Dość charakterystycznym dla zespołu ucisku rdzenia kręgowego jest gwałtowny przeszywający ból wzdłuż kończyn i tułowia podczas kaszlu lub zginania szyi. W wielu przypadkach pozycja leżąca nasila, a siedząca zmniejsza dolegliwości bólowe. Ponadto stwierdza się bolesność wyrostków kolczystych kręgów, segmentowe zaburzenia czucia, nieprawidłowe odruchy, osłabienie mięśni kończyn, a także zaburzenia oddawania moczu i stolca. Z czasem może dojść do poprzecznej przerwy rdzenia, a co za tym idzie całkowitego porażenia poniżej miejsca uszkodzenia.
Jak wygląda postępowanie z chorym?
Aby zmniejszyć dolegliwości bólowe doraźnie stosuje się przede wszystkim glikokortykosteroidy oraz opioidy. W celu zapobiegania trwałemu uszkodzeniu rdzenia metodą z wyboru jest napromieniowanie zmienionego miejsca. U takich chorych należy rozważyć również możliwość leczenia operacyjnego skojarzonego z radioterapią.
NIEDROŻNOŚĆ JELIT
Niedrożność jelit dotyczy około 25-40% chorych w stadium zaawansowanym nowotworów złośliwych. Najczęściej rozwija się w przebiegu raka jajnika, żołądka, trzustki, jelita grubego, a także rozsiewu nowotworowego w obrębie jamy brzusznej. Przyczyną może być niedrożność mechaniczna (zwężenie światła jelita), niedrożność porażenną (naciekanie splotów nerwowych) lub zaburzenia metaboliczne i elektrolitowe.
Jak wyglądają typowe objawy kliniczne?
Najczęściej chory skarży się na uporczywe nudności, wymioty, nawracające kolki jelitowe, zatrzymanie gazów i stolca. Często w takich przypadkach stwierdza się w badaniu bębnicę, oraz wzmożoną perystaltykę o metalicznych tonach lub perystaltykę niesłyszalną. Najlepszą metodą, aby potwierdzić rozpoznanie kliniczne jest badanie radiologiczne.
Jak leczyć niedrożność jelit?
Metodą z wyboru jest przede wszystkim leczenie operacyjne. Jeżeli jest ono niemożliwe lub bezzasadne stosuje się leczenie wyłącznie objawowe, zazwyczaj paliatywne. W tym celu podaje się m.in. opioidy, leki przeciwwymiotne lub somatostatyny. Czasem konieczne okazuje się zgłębnikowanie żołądka i wdrożenie żywienia pozajelitowego.
ZŁAMANIA KOŚCI
Najczęściej złamania kości dotyczą procesów przerzutowych m.in. do kręgów, kości udowej, ramiennej z raka piersi, płuc, gruczołu krokowego, nerki lub jelita grubego. Zazwyczaj dochodzi do nich na podłożu zmian osteoporotycznych. W takich przypadkach bardzo istotne jest uśmierzenia bólu (opioidy, midazolam, ketamina ewentualnie lidokaina) oraz podejmowanie prób operacyjnego zespolenia z późniejszą radioterapią.
NADCIŚNIENIE WEWNĄTRZCZASZKOWE
Nadciśnienie wewnątrzczaszkowe może stanowić zarówno pierwotne jak i przerzutowe powikłanie choroby nowotworowej. Najczęściej przerzuty dotyczą raka piersi, płuc oraz czerniaka. Do rozwinięcia zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego dochodzi w wyniku efektu masy guza lub obrzęku naczyniopochodnego. Głównymi objawami mogą być bóle głowy, napady padaczkowe oraz inne ogniskowe deficyty neurologiczne. W każdym przypadku nadciśnienia wewnątrzczaszkowego wywołanego przez nowotworów pierwotnych lub przerzutowych należy rozważyć leczenie operacyjne. Jeżeli nie jest ono możliwe pozostaje leczenie farmakologiczne (deksametazon, leki moczopędne).
HIPERKALCEMIA
Problem dotyczy około 10% chorych w stadium zaawansowanym choroby nowotworowej. Do najczęściej wywołujących hiperkalcemię zalicza się szpiczaka, raka piersi, nerki oraz oskrzeli. Objawy hiperkalcemii to przede wszystkim: brak łaknienia, zmniejszenie masy ciała, zaparcia oraz uszkodzenie nerek.
Źródła:
Szczeklik Andrzej, Choroby wewnętrzne, stan wiedzy na rok 2011, wyd. Medycyna praktyczna 2011
Kordek Radzisław, Onkologia, Via Medica, Gdańsk 2007
Autor: Piotr Kuc
Komentarze do: Stany naglące u chorych na nowotwory