Jak objawia się zapalenie opłucnej u dziecka?
Opłucna to surowicza błona tworząca jamę opłucnej, w której osadzone są płuca. Składa się z dwóch blaszek: trzewnej i ściennej. Blaszka ścienna bezpośrednio styka się ze ścianą klatki piersiowej, przeponą oraz śródpiersiem. Blaszka trzewna natomiast stanowi część wewnętrzną otaczającą bezpośrednio płuco.
W jamie opłucnej znajduje się zwykle niewielka ilość płynu, który zmniejsza tarcie między płucem a blaszką opłucnej podczas oddychania. Nierzadko w przebiegu takich schorzeń jak bakteryjne zapalenie płuc, niewydolność krążenia czy przerzuty nowotworowe może dochodzi do zmian zapalnych w obrębie opłucnej. Zmiany mają charakter wysięku. Obecnie znacznie rzadziej zdarzają się przypadki zapalenie opłucnej w przebiegu gruźlicy, tocznia trzewnego, mocznicy, zachłystowego zapalenia płuc, ropnia podprzeponowego, gorączki reumatycznej czy zapalenia trzustki, nie mniej zawsze należy o nich pamiętać podczas diagnostyki różnicowej.
Podział zapaleń opłucnej:
- Zapalenia wytwórcze / suche
- Zapalenia surowiczo-włóknikowe / surowiczo-krwiste
- Zapalenia ropne nazywane również ropniakami opłucnej
Wytwórcze zapalenie opłucnej najczęściej rozpoznawane jest w przebiegu ostrego bakteryjnego zapalenia płuc bądź innego zakażenia obejmującego górne drogi oddechowe, a także w przebiegu gruźlicy lub gorączki reumatyczcnej. Zwykle procesem chorobowym objęta jest opłucna trzewna, w jamie opłucnej stwierdza się w niewielkiej ilości surowiczy płyn o żółtej barwie oraz zlepianie się ściany opłucnej. Niekiedy zmiany zlepne mogą być tak nasilone, że doprowadzają do pogrubienia opłucnej, a nawet zarośnięcie jamy, co ogranicza ruchomość płuc.
Objawem, który najbardziej sugeruje zapalenie opłucnej to ból, który nasila się przede wszystkim podczas nabierania przez chorego powietrza, także podczas aktywności fizycznej oraz kaszlu. Ból oprócz lokalizacji w obrębie klatki piersiowej może również promieniować do innych miejsc, takich jak barki czy plecy. Silne dolegliwości bólowe dodatkowo powodują spłycenie oddechu oraz częste pochrząkiwania. W badaniu stetoskopem słychać szorstki szmer tarcia zarówno podczas wdychania jak i wydychania powietrza, niekiedy możliwe jest wybadanie również skrócenia odgłosu opukowego. Czasami zdarza się jednak tak, iż nie stwierdza się klinicznie żadnych cech sugerujących zapalenie opłucnej. Wykrycie choroby możliwe jest dopiero po wykonaniu zdjęcia rentgenowskiego.
Zawsze należy pamiętać, iż podobne objawy mogą przebiegać w innych chorobach takich jak: złamania żeber, pleurodynia, zmiany zapalne korzeni nerwowych, półpasiec, trychinoza, choroby pęcherzyka żółciowego, a także nowotwory rdzenia kręgowego.
Zobacz również:
Leczenie wytwórczego zapalenia opłucnej powinno polegać przede wszystkim na leczeniu choroby podstawowej. Nie ma potrzeby ograniczania ruchomości klatki piersiowej w przypadku zapalenia płuc, natomiast w innych sytuacjach opatrunek przylepcowy może zmniejszać dolegliwości bólowe.
Czym charakteryzuje się surowiczo-włóknikowe zapalenie opłucnej?
Surowiczo-włóknikowe zapalenie opłucnej podobnie jak poprzednio, może dotyczyć osób z zakażeniami płuc, a także ze stanami zapalnymi w obrębie śródpiersia lub jamy brzusznej. Do rzadkości należą podobne zmiany w przebiegu chorób tkanki łącznej. Niekiedy można je zaobserwować w przebiegu nowotworów przerzutowych do opłucnej bądź płuc, a także w pierwotnym nowotworze płuca.
Zwykle do postaci surowiczo-włóknikowej dochodzi jako następstwo zapalenia wytwórczego. W związku z tym początkowe objawy są podobne do tych opisywanych w poprzednim typie. Z czasem jednak zwiększa się ilość płynu, pojawia się duszność oraz kaszel, a w badaniu zauważa się przyspieszony oddech, sinicę oraz zaciągania międzyżebrzy podczas wdechów. Ponadto można wybadać również skrócony bądź stłumiony odgłos opukowy oraz osłabienie szmeru pęcherzykowego. Osłabione jest również drżenia piersiowe, a przy znacznych ilościach płynu śródpiersie ulega przesunięciu na stronę zdrową. Cechy tarcia opłucnej pojawiają się przede wszystkim we wczesnej i końcowej fazie wytwórczej.
Ważnym badaniem oprócz zdjęcia rentgenowskiego umożliwiającego nam uwidocznienie nawet niewielkiej ilości wysięku jest nakłucie opłucnej, w celu pobrania płynu do badania. Pozwala to odróżnić czy jest to wynik ostrego zakażenia bakteryjnego, ropniaka, krwawienia, wylewu chłonki bądź przesięku. Zwykle zapalenie surowiczo-włóknikowe jeżeli nie dochodzi do zropienia stosunkowo szybko ustępuje, nie mniej zdarzają się nawroty choroby.
Leczenie wygląda podobnie jak poprzednio opisywane. Należy skupić się przede wszystkim na leczeniu choroby podstawowej. Ważne, aby w miarę możliwości zdrenować jak najwięcej zalegającego płynu, co ułatwia oddychania i zmniejsza tym samym duszność.
Ropne zapalenie opłucnej nazywane również ropniakiem
Ropne zapalenie opłucnej jest niczym innym jak nagromadzeniem się ropy w obrębie jamy opłucnej. Najczęściej związane jest z zapaleniem płuc wywołanym przez gronkowce, czasem pneumokoki lub haemophilus influenzae. Do zachorowań dochodzi najczęściej w najmłodszej grupie wiekowej, a więc wśród niemowląt oraz dzieci uczęszczających do przedszkoli.
Ropniak może powstać na kilka możliwych sposobów. Może to być przebicie ropnia z płuc, zakażenie wywołane urazem lub zabiegiem chirurgicznym bądź w wyniku przejścia zakażenia ze śródpiersia lub jamy brzusznej, co niewątpliwie należy do rzadkości. Zwykle ropa zajmuje znaczną część jednej lub obu jam opłucnej. W przypadku braku ewakuacji ropy może ona przebić się do sąsiednich struktur. W przebiegu zapalenie pogrubieniu ulega opłucna ścienna. W bardziej zaawansowanych zmianach płuco może się zapaść.
Objawy zwykle nie różnią się na początku od tych opisywanych w poprzednich typach. Dzieci zwykle gorączkują, u niemowląt zauważa się średnio nasilone zaostrzenie zaburzeń oddychania, natomiast starsze dzieci bardziej manifestują chorobę w postaci znacznych trudności w oddychaniu oraz objawów toksemii. Aby w pełni postawić rozpoznanie należy wykonać nakłucie opłucnej w celu oceny nagromadzonego materiału.
W przypadku ropnego zapalenia opłucnej największe zagrożenie wiąże się z możliwością wystąpienia przetok oskrzelowo-opłucnowych oraz odmy. Nieco rzadziej, nie mniej do równie istotnych powikłań zalicza się takie jak zapalenie otrzewnej, zapalenie osierdzia, zapalenia kości, a także szpiku kostnego. W każdym przypadku należy brać pod uwagę możliwość wystąpienia posocznicy czy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Do posocznicy dochodzi najczęściej w wyniku zakażenia pneumokokami lub haemophilus influenzae.
Podstawową metodą leczenia jest drenaż jamy opłucnej w celu ewakuowania nagromadzonej ropny. Bardzo ważna jest również odpowiednia antybiotykoterapia zgodna z wynikami badań na wrażliwość lekową danego patogenu, przy czym lek należy podać ogólnoustrojowo, nie do jamy opłucnej.
Autor: Piotr Kuc
Źródła:
Richard E.Behrman, Podręcznik pediatrii-Nelson, Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o., Warszawa 1996
Kubicka Krystyna, Pediatria, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010
Komentarze do: Jak objawia się zapalenie opłucnej u dziecka?