Surowce roślinne o działaniu żółciopędnym
Wiele gatunków roślin zawiera związki wzmagające wytwarzanie i wydzielanie żółci. Aktywność taką mogą wykazywać między innymi olejki eteryczne, antrazwiązki, flawonoidy, kurkumina, a także glukozynolaty i niektóre alkaloidy.
Korzeń mniszka (Taraxaci radix)
Wysuszone korzenie mniszka lekarskiego (pospolitego) zawierają triterpeny (taraksasterol i β-amytynę) oraz kwasy fenolowe (cykoriowy, chlorogenowy), które odpowiadają za zwiększanie wydzielania soków trawiennych, w tym żółci. Ułatwiają też przepływ żółci oraz usprawniają proces trawienia. Ponadto surowiec działa moczopędnie i może obniżać poziom glukozy we krwi. Wykorzystywany jest głównie w niewydolności wątroby oraz dolegliwościach ze strony przewodu pokarmowego, którym towarzyszy niedostateczne wydzielanie soku żołądkowego.
Korzeń cykorii podróżnika (Cichorii radix)
Zebrane jesienią i wysuszone korzenie cykorii podróżnika cechują się wysokim wskaźnikiem goryczy (wg Farmakopei Polskiej VI nie mniejszy niż 80). Związki gorzkie (głównie laktony seskwiterpenowe – m.in. laktucyna, laktukopikryna, cykoriozyd B i C) obecne w surowcu zwiększają wydzielanie soku żołądkowego i żółci. Korzeń cykorii podróżnika poprawia także funkcjonowanie układu moczowego, pobudza łaknienie i nieznacznie obniża stężenie glukozy we krwi. W związku z tym wykorzystywany jest w osłabionej funkcji wątroby, braku apetytu i niestrawności. W przypadku kamicy żółciowej surowiec ten powinien być stosowany wyłącznie po wcześniejszej konsultacji z lekarzem.
Kłącze kurkumy (Curcumae rhizoma)
Surowiec stanowi wysuszone kłącze ostryżu długiego lub jawajskiego. Charakteryzuje się on znaczną zwartością olejku eterycznego, w którego skład wchodzą mono- i seskwiterpeny. Kłącze kurkumy zwiększa wydzielanie żółci, ułatwia jej przepływ, działa rozkurczająco na mięśnie gładkie dróg żółciowych i przywraca prawidłową kurczliwość pęcherzyka żółciowego. W ten sposób zapobiega objawom zastoju żółci i powstawaniu kamieni żółciowych, a nawet może ułatwiać ich rozpuszczanie. Surowiec zwiększa również wydzielanie innych soków trawiennych - soku żołądkowego i trzustkowego. Ponadto działa przeciwzapalnie i bakteriobójczo w obrębie przewodu pokarmowego i dróg żółciowych. Kłącze kurkumy stosowane jest przede wszystkim w zaburzeniach funkcji wątroby i stanach zapalnych tego narządu, a także w kamicy żółciowej, żółtaczce mechanicznej i stanach zapalnych pęcherzyka żółciowego. Jest również pomocny w nieżycie żołądka z upośledzonym wytwarzaniem soków trawiennych. Podobnie jak w korzeń cykorii podróżnika, kłącze kurkumy w kamicy żółciowej powinno byś stosowane po konsultacji z lekarzem. Przeciwwskazaniem jest również niedrożność dróg żółciowych.
Liść i ziele karczocha (Cynarae folium/herba)
Liście i nadziemne części karczocha zwyczajnego stanowią surowiec bogaty w związki fenolowe i ich estry, głównie kwas chlorogenowy i 1,3-dikawoilochinowy, oraz flawonoidy (cynarozyd i skolimozyd). Poza żółciopędnym i żółciotwórczym działaniem surowiec obniża poziom cholesterolu i triglicerydów w surowicy krwi oraz działa ochronnie na komórki wątrobowe (hepatoprotekcyjnie). Cechuje się także znacznymi właściwościami przeciwutleniającymi. Stosowany jest w zaburzeniach czynności wątroby i dolegliwościach trawiennych, a także pomocniczo w profilaktyce miażdżycy.
Zobacz również:
Ziele Dziurawca (Hyperici herba)
Szczyty pędów dziurawca zwyczajnego swój spazmolityczny wpływ na przewód pokarmowy, drogi żółciowe i naczynia krwionośne zawdzięcza obecności flawonoidów, takich jak: kwercetyna, hiperozyd, izokwercetyna czy rutozyd. Związki te wpływają również w nieznacznie rozkurczająco na drogi moczowe. Zawartość garbników i olejku eterycznego odpowiada z kolei za działanie przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Ziele dziurawca znalazło zastosowanie w zaburzeniach funkcjonowania wątroby, stanach zapalnych tego narządu oraz stanach skurczowych przewodu pokarmowego. Zewnętrznie stosowane wyciągi przyspieszają również gojenie ran.
Kwiatostan kocanek (Helichrysi inflorescentia)
Za rozkurczający wpływ surowca na mięśnie gładkie pęcherzyka żółciowego, przewodów żółciowych i jelit odpowiadają prawdopodobnie związki flawonoidowe, m.in. izosalipurpozyd, glukozydy naryngeniny, kemferolu, kwercetyny, apigeniny i luteoliny. Kwiatostany kocanek zwiększają także wydzielanie żółci. Wchodzą w skład mieszanek ziołowych i preparatów stosowanych w stanach zapalnych i spastycznych wątroby i dróg żółciowych oraz w niedostatecznym wytwarzaniu, wydzielaniu i utrudnionym przepływie żółci. Surowiec nie powinien być stosowany w przypadku niedrożności dróg żółciowych, a w kamicy żółciowej jedynie po konsultacji z lekarzem.
Liść mięty pieprzowej (Menthae piperitae folium)
Liście i ulistnione szczyty pędów mięty pieprzowej charakteryzują się bardzo szerokim działaniem wynikającym głównie z obecności składników olejku eterycznego - mentolu, mentonu, limonenu, jasmonu, mentofuranu i in. Surowiec działa spazmolitycznie w obrębie przewodu pokarmowego, zwiększa czynności wydzielnicze wątroby, żołądka i pęcherzyka żółciowego. Ponadto zmniejsza odruchy wymiotne, działa przeciwbakteryjnie i uspokajająco. Wewnętrznie stosowany jest w zaburzeniach trawiennych przebiegających z kolkami, bólem, nudnościami i wzdęciami. Wykorzystywany jest również w stanach spastycznych i zapalnych przewodu pokarmowego, a także schorzeniach wątroby i nadmiernym pobudzeniu. Podobnie jak większość opisanych surowców stosowanie liści mięty pieprzowej w kamicy żółciowej powinno być skonsultowane z lekarzem.
Korzeń rzodkwi czarnej (Raphani sativi radix)
Surowiec zawiera ok. 0,5% glukozynolatów (glukobrassycyny, 4-metoksybrassycyny, synigryny, glukofranina), które wpływają korzystnie na czynność wydzielniczą wątroby. Zwiększają też ruchy perystaltyczne przewodów żółciowych. Skutkiem tych działań jest zwiększone wytwarzanie i wydzielanie żółci. Korzeń rzodkwi czarnej poprawia zatem trawienie, a ponadto działa przeciwbakteryjnie w obrębie dróg oddechowych, moczowych i przewodu pokarmowego. Surowiec stosowany jest przede wszystkim w stanach zapalnych wątroby, zaburzonym wytwarzaniu i zastoju żółci oraz pomocniczo w kamicy żółciowej. Podawany jest również w dolegliwościach trawiennych, nieżytach żołądka i dwunastnicy oraz nieżytach dróg oddechowych.
Liść boldo (Boldi folium)
Wysuszone liście boldo są surowcem alkaloidowym. Głównym związkiem warunkującym działanie żółciopędne, żółciotwórcze i spazmolityczne jest boldyna. Potęguje ona także wydzielanie soku żołądkowego, co dodatkowo usprawnia trawienie i przeciwdziała zaparciom. Surowiec stosowany jest w niestrawności, a wodno-alkoholowe wyciągi podawane są w celach hepatoprotekcyjnych i przeciwzapalnych. Liść boldo nie powinien być podawany w ciężkich schorzeniach wątroby oraz niedrożności dróg żółciowych.
Ziele dymnicy (Fumariae herba)
Ziele dymnicy pospolitej podobnie jak liście boldo jest surowcem alkaloidowym. Zawiera ponadto znaczne ilości kwasów organicznych, m.in. kwasu fumarowego i chlorogenowego. Działanie spazmolityczne obejmuje nie tylko drogi żółciowe, ale również moczowe, naczynia krwionośne oraz przewód pokarmowy. Surowiec reguluje także czynności wydzielnicze wątroby. Ziele dymnicy stosowane jest głównie w stanach skurczowych przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i pęcherzyka żółciowego.
Ziele glistnika (Chelidonii herba)
Działanie surowca jest wynikiem obecności zespołu alkaloidów, w tym chelidoniny, cheleretyny, koptyzyny, berberyny i in. Ziele glistnika wpływa rozkurczająco na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i oskrzeli, zwiększa wydzielanie żółci, działa uspokajająco i przeciwbólowo. Dzięki zawartości cheletetyny i sangwinaryny surowiec działa również przeciwgrzybiczo, przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo. Wykorzystywany jest jednak przede wszystkim w stanach spastycznych przewodu pokarmowego i dróg żółciowych.
Autor: Marta Grochowska
Źródła:
Matławska I. (red.): Farmakognozja. AM Poznań 2008,
Farmakopea Polska VIII.
Komentarze do: Surowce roślinne o działaniu żółciopędnym