Eksperyment Ascha – dowód na konformizm normatywny

Eksperyment Ascha jest jednym z najsłynniejszych eksperymentów psychologicznych badających wpływ społeczeństwa na jednostkę. Salomon Asch w 1955 roku przeprowadził serię eksperymentów dotyczących konformizmu normatywnego. Zbadał, co warunkuje uległość jednostki oraz jakie są jej przyczyny. Eksperyment Ascha znalazł odpowiedź na pytanie - dlaczego dana osoba podporządkowuje się woli innych, nawet wbrew własnym przekonaniom.

Eksperyment Ascha potwierdził i udowodnił istnienie konformizmu normatywnego, któremu ulega większość osób. Jak pokazał eksperyment Ascha - niepotrzebny jest bezpośredni nacisk ze strony grupy, by jednostka podporządkowała się jej woli. Wystarczy chęć przynależności do określonego grona osób, a znaczna część ludzi zmieni swoje wartości i przekonania. Wszystko po to, by czuć się akceptowanym.

Geneza eksperymentu Ascha

Co skłoniło Ascha do przeprowadzenia testów

Inspiracją do przeprowadzenia własnych eksperymentów były dla Ascha badania przeprowadzone przez Muzafera Sherifa w 1936 roku. Sherif przeprowadził serię eksperymentów wykorzystujących efekt autokinetyczny. Chciał zbadać mechanizmy, jakimi rządzi się przekazywanie norm i zachowań społecznych przez grupy osób z pokolenia na pokolenie. W trakcie prowadzonych testów Sherif odkrył, że ludzie posiadają zaskakująco dużą skłonność do podporządkowywania się grupie oraz podzielania jej poglądów.

Asch po zapoznaniu się z wynikami badań oprotestował wyciągnięte z nich wnioski. Stwierdził, że istnieje małe prawdopodobieństwo, by ludzie niedoznający ze strony grupy żadnej silnej presji, z własnej woli podporządkowywali się zasadom dyktowanym przez zbiorowość. Uważał, że możliwe jest to tylko wtedy, kiedy jednostka czuje się niepewnie lub nie ma wyrobionego zdania na dany temat. By dowieść swoich racji, zdecydował się na przeprowadzenie serii eksperymentów.

Pierwsze badania dotyczące uległości jednostki względem grupy

Wyniki badań eksperymentu Sherifa wywołały w środowisku naukowym poruszenie, budząc wiele wątpliwości i kontrowersji. Psychologowi zarzucano między innymi zbyt pochopne wyciąganie wniosków z badań przeprowadzonych pod presją. Chcąc zdyskredytować odkrycie Sherifa, niektórzy badacze podjęli się przeprowadzenia własnych testów.

Jeden z pierwszych eksperymentów dotyczył wpływu grupy na sądy wydawane przez jednostkę. Do udziału w badaniu zaproszono losowo wybrane osoby. Każda z nich została zapytana o różne rzeczy i własną opinię dotyczącą określonych kwestii. Wszyscy bez wahania wygłosili swoje zdanie. Kiedy zakończyli wypowiedzi, eksperymentatorzy poinformowali ich, że większość społeczeństwa oraz wybrane autorytety mają na ten temat odmienne zdanie. Test powtórzono po pewnym czasie, zadając badanym osobom ponownie te same pytania. Tym razem jednak ich odpowiedzi różniły się - były takie same, jak sądy konkretnych autorytetów lub grupy, o których eksperymentator wspomniał pod koniec poprzedniego badania. Pomimo tego, że wówczas opinie te nie zostały poparte żadnymi argumentami ani dowodami, ludzie powtórzyli je, uznając za prawidłowe. Sytuacja powtórzyła się we wszystkich badanych przypadkach. Wyniki eksperymentu nie pozostawiały więc żadnych wątpliwości.

Zobacz również:

Przebieg eksperymentu Ascha

Asch swój pierwszy eksperyment przeprowadził na Uniwersytecie Harvarda w 1955 roku. Do udziału w doświadczeniu zaprosił kilkoro studentów. Każdego z nich poprosił o uważne przyjrzenie się trzem liniom (A, B i C) oraz o zdecydowanie, która z nich swoją długością najbardziej przypomina umieszczony na kartce obok odcinek X. Prawidłową odpowiedzią było wskazanie linii C, posiadającej taką samą długość jak linia X.

98% studentów siedzących samotnie przed komputerem udzieliło poprawnej odpowiedzi. Sytuacja diametralnie zmieniła się, kiedy eksperymentator zmienił warunki doświadczenia, do pokoju wprowadzając dodatkowo kilku podstawionych ludzi udających innych ochotników. Podczas pierwszych dwóch pytań dotyczących innych obrazków aktorzy udzielali poprawnych odpowiedzi, jednak w momencie, kiedy zapytano ich o długość i podobieństwo odcinków, wszyscy skłamali. Stwierdzili, że najbardziej podobna do odcinka X jest linia A. Ochotnicy początkowo okazywali zdziwienie, przy kolejnych próbach przejawiali zaniepokojenie oraz coraz większą utratę pewności siebie. Odpowiadający mówili cichym głosem, nie potrafili ukryć swojego zakłopotania, uśmiechali się nerwowo. Wyraźnie doświadczali konfliktu wewnętrznego, co przekładało się także na czas, w jakim udzielali odpowiedzi.

2/3 badanych zmieniła zdanie i przynajmniej raz potwierdziła wersję grupy, wyraźnie zaprzeczając udzielonych wcześniej odpowiedziom.

Analiza eksperymentu Ascha

Wyniki eksperymentu Ascha

Rezultaty eksperymentów zaskoczyły Ascha, który nie spodziewał się, że tak sporo osób podporządkuje się zdaniu grupy. Ochotnicy biorący udział w badaniu przekonani byli, że dotyczy ono „sprawdzenia dokładności postrzegania”, nie znali wcześniej eksperymentatora ani żadnej z podstawionych osób. Każdy z nich otrzymał wynagrodzenie za wzięcie udziału w doświadczeniu, zobowiązując się jednocześnie do dostarczenia wiarygodnych danych, a mimo to większość uczestników skłamała, podając błędne informacje.

Podczas badania ochotnicy mieli dwie możliwości: wygłosić swoją opinię, zgodną z rzeczywistością lub skłamać, dostosowując się do grupy. Okazało się, że 36,8% osób dopasowało swoje odpowiedzi tak, by nie odstawać od reszty. Zaledwie ¼ badanych za każdym razem odpowiadała prawidłowo, nie zdradzając swoich przekonań, nie ulegając naciskom. Jak okazało się po eksperymencie, każda z tych osób przejawiała głębokie zaufanie do własnych sądów, była niezależna i pewna siebie. W odróżnieniu od uczestników, którzy za każdym razem podporządkowywali swoje zdanie osądom innych. Osoby te miały niskie poczucie własnej wartości, uważały, że posiadają pewnego rodzaju defekt niepozwalający dostrzec im rzeczy widocznej dla większości ludzi, nie chciały zepsuć wyników eksperymentu, a także desperacko pragnęły przynależeć do grupy i uniknąć odrzucenia, którego się obawiały.

Eksperyment Ascha dowiódł więc, że większość ludzi kieruje się konformizmem normatywnym. Ulega wpływom różnego rodzaju grup, dostosowuje się, zmienia swoje przekonania, a nawet wartości, by nie czuć się wykluczonym i przynależeć do społeczności gwarantującej bezpieczeństwo i względną anonimowość.

Kontrowersje wokół eksperymentu Ascha

Po publikacji wyników przeprowadzonych eksperymentów znaczna część psychologów zaczęła poddawać w wątpliwość rezultaty uzyskane przez Ascha. Zarzucano mu między innymi przeprowadzanie testów obciążających psychicznie ochotników. Twierdzono, że uczestnicy badania działali pod presją, co mogło znacząco wpłynąć na wyniki, bowiem istnieje możliwość, że zgodnie z zasadą sugestii zaczęli zauważać to, o czym mówiły podstawione osoby. Asch, broniąc swojego eksperymentu, poprosił badanych o podzielenie się wrażeniami i spostrzeżeniami. Wszyscy jednogłośnie przyznali, że nie ulegli żadnemu złudzeniu, od początku dobrze rozróżnili długości linii, a czynnikiem, który skłonił ich do zmiany zdania, był odmienny osąd większej ilości osób.

Autor: Natalia Walczak