Udar mózgu jako choroba naczyniowa

Choroby naczyniowe są najczęstszą przyczyną zgonów w naszej cywilizacji. 50% zgonów w Polsce jest skutkiem choroby naczyniowej, która może mieć różne manifestacje. Najczęstszym podłożem, na którym rozwija się choroba naczyniowa jest miażdżyca, czyli występowanie zwężeń w naczyniach odpowiedzialnych za niedokrwienie ważnych dla życia narządów.

Chociaż miażdżyca jest chorobą dotyczącą większości naczyń, u chorego dominuje jedna lub więcej manifestacji klinicznych. Najczęstszymi jest choroba niedokrwienna serca (pospolicie choroba wieńcowa), która może prowadzić do zawału mięśnia sercowego, udar mózgu oraz niedokrwienie kończyn dolnych w postaci ostrej i przewlekłej (chromanie przestankowe). Mimo że wyżej wymienione jednostki to różne choroby, których diagnostyką i leczeniem zajmują się lekarze różnych specjalności, są to choroby o wspólnym podłożu (choroba naczyniowa) , wspólnych czynnikach ryzyka, i co za tym idzie wspólnej profilaktyce.

Czynnikami ryzyka chorób naczyniowych są: cukrzyca, palenie tytoniu, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemie (podwyższony poziom LDL – „złego” cholesterolu i obniżony poziom HDL – „dobrego cholesterolu”), otyłość. Istotne są także czynniki genetyczne, czyli występowanie chorób naczyniowych u krewnych. Ściśle związanym z wymienionymi czynnikami ryzyka jest brak aktywności fizycznej, który prowadzi do otyłości, dyslipidemii, często powiązany jest z nadciśnieniem. Wysiłek fizyczny jest też ważnym elementem zabezpieczającym przed cukrzycą typu 2 i odgrywa dużą rolę w leczeniu cukrzycy.

Wymienione czynniki ryzyka są ze sobą ściśle powiązane i często generują błędne koło. Istotą profilaktyki jest zwalczanie czynników ryzyka, zatrzymanie tego błędnego koła, co można uzyskać przede wszystkim zmianą stylu życia: zwalczeniem nałogu palenia papierosów, zwiększeniem codziennej aktywności fizycznej, zdrową dietą (różnorodność pożywienia, dostosowana ilość kalorii, odpowiednie pory posiłków), co przyczyni się do spadku masy ciała, wyrównania profilu lipidowego i ograniczenia zmian miażdżycowych w tętnicach.

U pacjentów chorych na cukrzycę kluczowe jest wyrównanie glikemii, u chorych na nadciśnienie tętnicze – kontrola ciśnienia tętniczego (poniżej 140/90, natomiast u chorych na serce i cukrzyków poniżej 130/80) za pomocą leków i metod niefarmakologicznych.

Jedną z najbardziej przykrych dla pacjenta manifestacji choroby naczyniowej jest udar mózgu. Jest on nierzadko związany ze znacznym cierpieniem pacjenta. Poza tym, że jest częstą przyczyną zgonu, może prowadzić do znacznego inwalidztwa, utraty samodzielności, uzależnienia od innych ludzi. Pacjent przeżywa własne inwalidztwo oraz trudności jakie stwarza swojemu otoczeniu.

Zobacz również:

Udar mózgu jest to nagłe wystąpienie zaburzeń czynności mózgu utrzymujących się co najmniej 24 godziny lub kończących się śmiercią, których podłożem jest choroba naczyniowa. Udary są na 3. miejscu (po chorobach serca i nowotworach) wśród przyczyn zgonów, przy czym u ludzi w 7. dekadzie życia stanowią już drugą przyczynę zgonów.

Co 10 człowiek po 50 roku życia umiera na udar mózgu. Częściej występują u mężczyzn. Wyróżnia się udary niedokrwienne (ograniczenie dopływu krwi do obszaru mózgu; stanowią 80-85% udarów) i krwotoczne (potocznie wylew krwi do mózgu, wynikają z pęknięcia naczynia; stanowią 15-20% udarów)

Udar niedokrwienny może wystąpić z kilku powodów. Po pierwsze podłożem udaru może być miażdżyca naczyń mózgowych, której istota została opisana we wstępie. Innym mechanizmem jest zator tętnic mózgowych, czyli zamknięcie przepływu przez tętnicę przez materiał, który dotarł do mózgu z innej części układu krążenia, najczęściej z serca (występuje to głównie u pacjentów z zaburzeniem rytmu serca zwanym migotanie przedsionków lub po zawale serca). Udar mózgu może być też związany ze spadkiem ciśnienia tętniczego, ponieważ spadek ciśnienia ogranicza przepływ krwi przez naczynia.

Taka sytuacja może się zdarzyć w przypadku krwotoku, odwodnienia, choroby serca, innych ciężkich chorób. Występują także inne, rzadsze przyczyny udaru mózgu. Odcinek górny (szyjny) kręgosłupa, który uległ zwyrodnieniu, może uciskać na naczynia podążające do mózgu i w ten sposób ograniczyć przepływ krwi do mózgu. Innym przykładem jest złamanie dużej kości (np. udowej) – uszkodzenie naczynia i tkanki tłuszczowej wywołane złamaniem może doprowadzić do wniknięcia tłuszczu do układu krążenia i wystąpienia zatoru w tętnicach mózgu.

Bardzo istotne w terapii udaru mózgu jest szybkie wezwanie pogotowia, dlatego społeczeństwo powinno mieć świadomość dotyczącą objawów, które mogą świadczyć o udarze mózgu. Typowymi objawami są: porażenie jednej kończyny górnej lub dolnej albo i kończyny górnej i dolnej, ale po tej samej stronie (chory nie jest w stanie czegoś chwycić, unieść ręki, nie może chodzić, upada na porażoną stronę), opadnięcie kącika ust po jednej stronie, utrata czucia, zaburzenia widzenia dotyczące jednej strony, utrata zdolności mówienia lub rozumienia mowy, zaburzenia świadomości utrudniające kontakt z chorym, zawroty głowy, trudność w połykaniu. Silny ból głowy jest charakterystyczny dla udaru krwotocznego, w udarze niedokrwiennym występuje rzadziej. Jeśli udar dotyczy dużego obszaru mózgu może prowadzić w ciągu kilku godzin lub dni do śpiączki.

Pacjent, który trafi do szpitala znajdzie się pod opieką neurologa, który przeprowadzi badanie neurologiczne, internistyczne, zleci podstawowe badania krwi oraz tomografię komputerową. Tomografia komputerowa umożliwia odróżnienie udaru niedokrwiennego od krwotocznego. Często wykonuje się również badanie USG (tzw. doppler) naczyń mózgu. Pacjent, którego stan się pogarsza, powinien być ściśle monitorowany na salach intensywnego nadzoru w oddziałach udarowych.

Leczenie udaru mózgu zależy od tego czy jest to udar niedokrwienny czy krwotoczny. Jeśli pacjent z udarem niedokrwiennym trafi szybko do szpitala, można zastosować fibrynolizę, czyli podać dożylnie lek, który rozpuszcza zakrzepy w naczyniach. Lek ten można podać maksymalnie 3 godziny od wystąpienia objawów, stąd tak ważne jest szybkie dotarcie chorego do szpitala. Bardzo ważne jest leczenie ogólne i objawowe, tzn. zapewnienie spokoju choremu, wyrównywanie parametrów ogólnych jak ciśnienie tętnicze, poziom cukru we krwi, utrzymanie odpowiedniego nawodnienia, leczenie towarzyszących infekcji. Szybko należy włączyć rehabilitację, aby ograniczyć ewentualne kalectwo, u pacjentów leżących nie dopuścić do powstania odleżyn czy zakrzepów w żyłach kończyn dolnych.

W przypadku leczenia udarów krwotocznych na dzień dzisiejszy pozostaje leczenie ogólne, rzadko wykonuje się zabiegi neurochirurgiczne celem usunięcia krwiaka. U pacjenta w wyniku takiego leczenia może dojść do ustąpienia objawów, mogą pozostać niewielkie pozostałości, np. ograniczenie sprawności ręki, pacjent często jednak pozostanie kaleką do końca życia. Jeśli udar dotyczy dużego obszaru mózgu leczenie może okazać się zupełnie nieskuteczne i pacjent umrze.

Udar mózgu, jeśli już wystąpi stanowi ciężką chorobę dla pacjenta i jego rodziny. Leczenie jest trudne, a jego skuteczność ograniczona. Dlatego należy się skupić na profilaktyce, czyli działaniach ochronnych. Zmiana stylu życia nie tylko wpłynie na stan fizyczny naszego organizmu, zabezpieczy przed chorobami naczyniowymi, w tym udarem mózgu, ale również poprawi nasze samopoczucie.

Autor: Wojciech Guenter