Leczenie farmakologiczne jaskry

Jaskra jest chorobą oczu prowadzącą do trwałego uszkodzenia nerwu wzrokowego, czego konsekwencją jest stopniowa utrata wzroku. W zdecydowanej większości przypadków przyczyną tej neuropatii jest podwyższone ciśnienie wewnątrzgałkowe. Uszkodzenie nerwu wzrokowego może nastąpić także na skutek zaburzenia mikrokrążenia lub zaburzenia neuroprotekcji.

W zależności od miejsca i charakteru odpływu cieczy wodnistej produkowanej przez komórki nabłonka ciałka rzęskowego wyróżnia się jaskrę otwartego kąta przesączania, jaskrę zamkniętego kąta przesączania i jaskrę wtórną wywołaną np. przez uraz czy stan zapalny.

Ze względu na wspomnianą złożoną etiopatogenezę schorzenia leczenie powinno mieć na celu obniżenie ciśnienia śródgałkowego, poprawę mikrokrążenia w siatkówce, naczyniówce i tarczy nerwu wzrokowego oraz neuroprotekcję.

Podstawową rolę w leczeniu jaskry odgrywa farmakoterapia. Obecnie lekami pierwszego rzutu są analogi prostaglandyn. Ich zadaniem jest poprawa odpływu cieczy wodnistej drogą nadnaczyniówkową. Wykazują dużą skuteczność przy jednocześnie małym ryzyku wystąpienia działań niepożądanych (głównie nadmierny wzrost rzęs, przekrwienie spojówek i brzegów powiek). Zdecydowaną zaletą jest także wygoda stosowania – wystarczy zakraplanie raz dziennie. Leki te poprawiają odpływ cieczy wodnistej z komory przedniej oka, obniżając w ten sposób ciśnienie wewnątrzgałkowe. W Polsce wykorzystywane są głównie preparaty latanoprostu (Xaloptic, Ocumer, Arulatan, Xalatan i in.).

Ważną grupą leków wykorzystywaną w terapii jaskry są β-blokery, czyli antagoniści receptorów β-adrenergicznych. Poprzez oddziaływanie na układ współczulny leki te zmniejszają produkcję cieczy wodnistej. W terapii jaskry wykorzystywane są: timolol (Timoptic, Oftensin, Timo-Comod i in.), metipranolol (Betamann), betaksolol (Betoptic, Optibetol) i karteolol (Arteoptic, Carteol). Przy długotrwałym stosowaniu tych preparatów mogą wystąpić, takie objawy niepożądane, jak: podrażnienie i zapalenie spojówek, zapalenie brzegu powiek, zmęczenie oczu, pieczenie, uczucie suchego piasku pod powiekami.

Inna grupa leków stosowana w jaskrze wpływająca na układ współczulny to związki pobudzające receptory α- i β-adrenergiczne. Wykorzystywane są w leczeniu jaskry prostej z otwartym kątem przesączania, jaskry wtórnej pozapalnej i jaskry młodzieńczej. Do tej grupy zaliczane jest apraklonidyna, epinefryna, klonidyna, dipiwefryna i brimonidyna, z czego w Polsce w postaci kropli do oczu zarejestrowane są tylko preparaty tego ostatniego leku – Alphagan, Biprolast, Brimogen, Brimoteva i Luxfen. Brimonidyna jest wysoce selektywnym α2-agonistą. Lek obniża ciśnienie śródgałkowe poprzez zmniejszenie produkcji cieczy wodnistej. Jego istotną zaletą jest wykazywanie tej aktywności także w nocy (w przeciwieństwie do β-adrenolityków). Objawami niepożądanymi, które mogą wystąpić w czasie leczenia są: suchość w ustach i podwinięcie powiek. Krople do oczu z brimonidyną stosowane są w przewlekłym leczeniu jaskry (monoterapia lub leczenie skojarzone).

Zobacz również:

U osób starszych chorujących na jaskrę często stosowane są parasympatykomimetyki będące najstarszą grupą leków obniżających ciśnienie wewnątrzgałkowe. Związki te działają poprzez bezpośrednią stymulację receptorów acetylocholinowych i pobudzanie płytki nerwowo-mięśniowej. W ten sposób leki cholinergiczne zwężają źrenicę, powodują skurcz włókien podłużnych mięśnia rzęskowego i rozciągnięcie utkania beleczkowego, ułatwiając w ten sposób odpływ cieczy wodnistej.

Takie działanie pozwala obniżyć ciśnienie śródgałkowe w jaskrze otwartego kąta przesączania. Leki parasympatykomimetyczne są jednak skuteczne także w przypadku jaskry zamkniętego kąta, gdzie powodują skurcz mięśnia zwieracza źrenicy i odblokowują dostęp do beleczkowania, czyli powierzchni przez którą odpływa ciecz wodnista. W leczeniu jaskry wykorzystywane są preparaty pilokarpiny (Normoglaucon, Pilocarpinum) i karbacholu (Miostat).

Pilokarpina stosowana jest miejscowo w postaci kropli w stężeniu 2%, trzy razy dziennie. Ze względu na liczne działania niepożądane traci na znaczeniu, zwłaszcza u osób przed 40. rokiem życia, u których często powoduje bóle głowy i stan czynnościowej krótkowzroczności. Karbachol poza bezpośrednim wpływem na receptory acetylocholinowe wykazuje słabe działanie pośrednie – unieczynnia cholinoesterazę, enzym rozkładający acetylocholinę. Działanie leku jest podobne do pilokarpiny, ale silniejsze. Dostępny w Polsce preparat stosowany jest w formie iniekcji wewnątrzgałkowych, zwykle w trakcie operacji chirurgicznych oka.

W leczeniu jaskry stosuje się również inhibitory anhydrazy węglanowej. Leki te obniżają ciśnienie wewnątrzgałkowe poprzez hamowanie aktywności anhydrazy węglanowej w nabłonku ciała rzęskowego. Na skutek tej aktywności dochodzi do zmniejszenia ilości wydzielanej cieczy wodnistej. Wykorzystywane są w leczeniu jaskry pierwotnej i wtórnej. Inhibitory anhydrazy węglanowej dostępne są zarówno w postaci preparatów przeznaczonych do podania doustnego – acetazolamid (Diuramid), jak i miejscowego – dorzolamid (Adolamid, Dorzostill, Dorzolamid, Dropzol, Oftidor, Rozalin, Trusopt) i brinzolamid (Azopt). Stosowanie doustne acetazolamidu, z uwagi na ogólnoustrojowe działanie, ograniczone jest wyłącznie do koniecznych przypadków. Wymienione krople do oczu przy dłuższym stosowaniu mogą powodować przekrwienie i zapalenie spojówek oraz powiek w przypadku dorzolamidu lub punktowe ubytki nabłonka rogówki (brinzolamid).

Bardzo ważnym aspektem stosowania leków do oczu jest odpowiednia ich aplikacja. Podanie w nadmiarze lub w nieprawidłowy sposób może spowodować spłynięcie kropli do jamy nosowo-gardłowej, gdzie ulegną one wchłonięciu przez naczynia śluzówki. W efekcie może to prowadzić do wystąpienia działania ogólnego zastosowanego leku, np. w przypadku pilokarpiny będzie to ślinotok, wzmożona perystaltyka jelit, nasilenie wydzielania soku żołądkowego i skurcz oskrzeli. Przy nieodpowiedniej aplikacji kropli zawierających leki blokujące receptory β-adrenergiczne mogą wystąpić m.in. objawy ze strony układu sercowo-naczyniowego (np. zwolnienie czynności serca), skurcz oskrzeli, nudności, bóle głowy i osłabienie. Przedawkowanie inhibitorów anhydrazy węglanowej może wywołać z kolei niesmak w ustach, brak apetytu, bóle głowy, uczucie zmęczenia, spadek libido itp.

Obecnie na rynku aptecznym dostępnych jest wiele preparatów złożonych przeznaczonych do leczenia jaskry. Ich stosowanie przede wszystkim w znacznym stopniu poprawia jakość życia pacjentów, którzy nie muszą pamiętać o wielokrotnej w ciągu dnia aplikacji i przerwach między wkraplaniem poszczególnych leków.

Niestety należy pamiętać, że nie zawsze farmakoterapia przynosi wystarczające efekty. Inną formą leczenia jaskry jest np. laseroterapia (trabekuloplastyka laserowa, selektywna trabekuloplastyka, irydektomia laserowa) lub leczenie operacyjne, którego celem jest wytworzenie sztucznej drogi odpływu cieczy wodnistej z oka. Ważna jest także poprawa mikrokrążenia w gałce ocznej poprzez stosowanie preparatów bogatych w antocyjany. Zalecana jest również odpowiednia aktywność fizyczna – jazda na rowerze, pływanie, spacery.

Autor: Marta Grochowska