Zakażenia układu moczowego u dzieci

Zgodnie z obowiązującą definicją, za zakażenie układu moczowego, uważa się obecność określonej liczby bakterii świadczącej o ich namnażaniu się w obrębie układu moczowego. W populacji dziecięcej schorzenie to cechuje się dużą zmiennością w zależności od wieku oraz płci, nie mniej stanowi najczęstsze zakażenie bakteryjne w tej grupie wiekowej.

Średnio niecałe 8% chłopców oraz 1,5% dziewcząt do 7 roku życia doświadcza minimum jednego zakażenia układu moczowego.

W pierwszych okresie życia częściej na zakażenie układu moczowego chorują chłopcy, z czasem jednak przeważają dziewczęta. Stosunkowo rzadko spotyka się zakażenia u chłopców w wieku szkolnym. Wraz z początkiem aktywności seksualnej u dziewcząt stwierdza się częstsze występowanie zapalenia pęcherza moczowego, natomiast u obojga płci zapalenia cewki moczowej.

Jakie bakterie wywołują zakażenia układu moczowego?

Za przyczynę zakażeń układu moczowego uznaje się przede wszystkim bakterie Gram ujemne, głównie Escherichia coli, bytującą w przewodzie pokarmowym. Zwykle odpowiada ona nawet za 90% zakażeń w pierwszych latach życia dziecka. Średnio w około 30% zakażeń pęcherza moczowego u chłopców odpowiedzialne są bakterie Proteus species, natomiast u dziewcząt uczęszczających do szkoły Staphylococcus saprophiticus. W przypadku zakażeń szpitalnych stwierdza się znaczną różnorodność, w tym szczepy lekooporne.

Jak dochodzi do rozwoju zakażenia układu moczowego?

Do zakażenia dochodzi zwykle poprzez drogę wstępującą. W przypadku noworodków oraz niemowląt częściej stwierdza się zakażenia krwiopochodne. W najmłodszej grupie wiekowej znaczna częstość zakażeń wynika często z wrodzonych wad układu moczowego przyczyniających się do utrudnionego odpływu moczu. Dotyczą one średnio 10% chłopców oraz 2% dziewcząt w okresie noworodkowym ze stwierdzonym zakażeniem układu moczowego. U około 70% dzieci do 1 roku życia z zakażeniem układu moczowego stwierdza się natomiast odpływy wsteczne pęcherzowo-moczowodowe. Stosunkowo częstą wadą jest zastawka cewki tylnej u chłopców, która w krótkim czasie może doprowadzić do nefropatii zaporowej. Częstsze zakażenia układu moczowego mogą wiązać się ponadto z czynnościowymi bądź anatomicznymi niedojrzałościami ujścia pęcherzowo-moczowodowego, niedojrzałym autonomicznym układem nerwowym. Większe prawdopodobieństwo wystąpienia zakażenia układu moczowego na podłożu odpływu wstecznego pęcherzowo-moczowodowego dotyczy szczególnie dzieci, których rodzeństwo chorowało na podobne schorzenie. Zwykle stwierdza się dziedziczenie autosomalnie dominujące owej cechy. Inną wadą mogącą przyczyniać się do występowania zakażeń są niedojrzałe brodawki nerkowe, a także wszystkie inne przeszkody na drodze wydzielania moczu utrudniające jego przepływ.

Jakie są objawy zakażenia układu moczowego u dzieci?

Objawy w przypadku dzieci cechują się dużą zmiennością w zależności od wieku i oczywiście zajętej struktury wchodzącej w skład układu moczowego. Jeżeli stwierdza się tylko znamienny bakteriomocz, jako cechę izolowana, bez innych dolegliwości określa się to mianem bezobjawowego bakteriomoczu. W przypadku znamiennego bakteriomoczu z ropomoczem, stan ten określa się jako bezobjawowe zakażenie układu moczowego. Aby rozpoznać zakażenie dolnego odcinka układu moczowego należy stwierdzić oprócz bakteriomoczu oraz ropomoczu, również częstomocz, bóle podczas oddawania moczu, niepokój, a nierzadko również krwiomocz. W przypadku ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek objawy wyraźnie różnią się w zależności od wieku, nie mniej zawsze stwierdza się bakteriomocz, ropomocz, przyspieszenie OB, leukocytozę z przesunięciem w lewo, wzrost stężenia RP, w DMSA zmniejszone ogniska wychwytu. U najmłodszych dzieci dodatkowo mogą pojawić się wymioty, sinica, przedłużona żółtaczka hipotermia, objawy z ośrodkowego układu nerwowego, nierzadko również posocznica, a nawet wstrząs septyczny. Niemowlęta ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek manifestują wzdęciami brzucha, wymiotami, gorączką oraz meningismus. Starsze dzieci będą zgłaszać przede wszystkim ból w okolicy lędźwiowej lub jamy brzusznej, dodatkowo pojawią się nudności, wymioty oraz dość istotny objaw jakim jest gorączka powyżej 38 stopni Celsjusza. Aby rozpoznać przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek należy wykazać obecność bakteriomoczu, ropomoczu, cech upośledzenia czynności nerek, a nierzadko również nadciśnienia tętniczego. Najczęściej zmiana spowodowana jest nefropatią zaporową, nefropatią refluksową, zaburzeniami neurogennymi pęcherza moczowego, a także kamicą nerek lub powtarzającymi się ostrymi odmiedniczkowymi zapaleniami nerek.

Zobacz również:

Czym jest bakteriomocz i jak się go ocenia?

Bakteriomocz jest niczym innym jak obecnością bakterii w moczu. W zależności od techniki badania znamienny bakteriomocz, a więc taki który da nam podstawy do zdiagnozowania zakażenia układu moczowego, może mieć różne wartości. Jeżeli badany jest ze środkowego strumienia moczu, aby zakażenie układu moczowego było prawdopodobne należy stwierdzić u chłopców obecność minimum 10^4 bakterii na ml. W takim samym badaniu dziewczęta powinny mieć powyżej 10^5 bakterii na ml. Jeżeli mocz badany jest techniką cewnikowania przezcewkowego za prawdopodobne zakażenie uznaje się liczbę 10^5 bakterii. Najlepszym badaniem jest niewątpliwie nakłucie nadłonowe pęcherza. W tym przypadku stwierdzenie w zasadzie każdej liczby bakterii gram ujemnych uznane jest za zakażenie układu moczowego oraz powyżej kilku tysięcy w przypadku zakażenia bakteriami gram dodatnimi.

Jakie inne badania wykonuje się w przypadku zakażenia układu moczowego?

Bardzo pomocnym badaniem jest metoda ultrasonograficzna. Umożliwia ona w stosunkowo łatwy i tani sposób stwierdzić w przypadku słabej odpowiedzi na leczenie farmakologiczne ewentualnych przeszkód w odpływie moczu. Jakość tych badań znacznie się poprawiła z chwilą wprowadzenia dodatkowych funkcji typu techniki kolorowego Dopplera określającego przepływy oraz urosonografii. Cały czas w powszechnym użytku jest również technika uretrocystografii mikcyjnej, w skrócie UCM. Badanie to powinno być wykonane m.in. w przypadku wystąpienia pierwszego epizodu zakażenia układu moczowego u chłopca, zalegania moczu w pęcherzu po mikcji, występowania odpływu wstecznego pęcherzowo-moczowodowego w najbliższej rodzinie, w przypadku stwierdzenia podczas badań prenatalnych poszerzenia układu kielichowo-miedniczkowego, a także w przypadku zaburzeń mikcji, pierwszego epizodu odmiedniczkowego zapalenia nerek czy bakteriomoczu bezobjawowego do 2 roku życia. Do badania układu moczowego możliwe jest ponadto wykorzystanie renoscyntygrafii z użyciem kwasu dimerkaptobursztynowego znakowanego technetem 99, a także dostępnego w niektórych ośrodkach badania wideourodynamicznego.

Jak powinno przebiegać leczenie?

Podstawowym celem leczenia zakażenia układu moczowego jest eliminacja patogennych bakterii z układu moczowego, usunięcie przyczyny oraz skuteczne zapobieganie powstawaniu nawrotów choroby. Bardzo ważne, aby leczenie rozpoczynać jak najwcześniej, ze względu na ryzyko wczesnych powikłań. W zależności od wieku i postaci klinicznej stosuje się m.in. penicyliny półsyntetyczne, cefalosporyny III generacji, trymetoprym-sulfametoksazol, furagin. Noworodki, niemowlęta i dzieci do 3 roku życia zwykle wymagają leczenia 14 dniowego. W przypadku bakteriomoczu bezobjawowego lub zakażenia układu moczowego bezobjawowego u niemowląt i dzieci do 3 roku życia zwykle wystarcza doustne leczenie przez 7 dni. Dzieci starsze wymagają zwykle 7 dniowego leczenia w zakażeniach układu moczowego bezobjawowego lub ograniczonego do dolnego odcinaka układu moczowego, natomiast w przypadku ostrego odmiedniczkowego zapalenia nerek około 10 dni.

Autor: Piotr Kuc
Źródła:
Richard E.Behrman, Podręcznik pediatrii-Nelson, Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o., Warszawa 1996
Kubicka Krystyna, Pediatria, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010