Gorączka u dziecka
Jednym z elementów utrzymania homeostazy organizmu jest zachowanie względnie stałej temperatury ciała. Utrzymanie stanu równowagi pomiędzy produkcją i utratą ciepła określa się mianem termoregulacji. Dzięki niej prawidłowo zachodzą wszelkie procesy metaboliczne organizmu.
Jak wszystkim wiadomo prawidłowa temperatura ciała wynosi 36,6˚C. U niektórych osób jej optymalna wartość może się jednak nieznacznie różnić, co jest cechą indywidualną. Przy obniżonej temperaturze ciała enzymy działają mniej skutecznie, co prowadzi do spowolnienia metabolizmu. Niekorzystne jest również podwyższenie temperatury ciała, zwłaszcza jeśli temperatura przekracza 40°C. Graniczną temperaturą jest 42-43°C, gdyż wówczas dochodzi do denaturacji białek, w tym białek enzymatycznych, oraz do powstania nieodwracalnych zmian w mózgu. Tak wysoka temperatura może prowadzić nawet do śmierci. Gorączka może być również niebezpieczna ze względu na ryzyko odwodnienia, którego następstwem jest zahamowanie wydzielania potu. To z kolei może skutkować udarem cieplnym, a w dalszej kolejności wstrząsem.
Gorączka to częsty, nieswoisty objaw wielu chorób. U dzieci jej przyczyną są najczęściej zakażenia wirusowe lub bakteryjne. Podwyższona temperatura powstaje jako wynik reakcji obronnej organizmu. Wówczas ośrodek termoregulacji podnosi poziom punktu nastawu temperatury, do którego organizm dąży. Celem gorączki jest poprawa ukrwienia i przyspieszenie metabolizmu, a co za tym idzie przyspieszenie produkcji przeciwciał i ich transportu do miejsca zakażenia. Przed szkodliwym wpływem podwyższonej temperatury na komórki chronią tzw. białka szoku termicznego. Krótkotrwała gorączka nie stanowi zatem zagrożenia, a sprzyja uruchomieniu naturalnej obrony organizmu i zwalczeniu infekcji.
Podwyższonej temperaturze u dzieci towarzyszą zwykle rozdrażnienie, zmęczenie, dreszcze, brak apetytu i potrzeba większej niż zwykle opieki rodziców. Często występują też takie objawy jak kaszel, katar, ból gardła czy ucha. Na ogół w przypadku gorączki u dzieci wystarczają dostępne bez recepty leki. Jednak jeśli gorączka dotyczy dzieci poniżej 3 miesięcy konieczna jest konsultacja z lekarzem pediatrą ze względu na ryzyko powikłań. Niepokoić powinna również gorączka bez objawów towarzyszących, ponieważ może świadczyć o infekcji bakteryjnej np. dróg moczowych. Wizyta u lekarza jest również konieczna, gdy wystąpiły drgawki gorączkowe, pudrowa wysypka lub sztywność karku.
W pozostałych przypadkach zwykle wystarczają preparaty paracetamolu lub ibuprofenu. Paracetamol może być stosowany u dzieci od 3 miesiąca życia. Uznany jest za najczęściej stosowany środek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy. W aptekach można nabyć zawierające paracetamol zawiesiny (Calpol dla dzieci, Paracetamol, Panadol baby), syropy (Paracetamol galena), czopki (Paracetamol, Efferalgan, Calpol), roztwory doustne (Pedicetamol) i granulaty do rozpuszczania (Fervex junior). W przypadku dzieci najistotniejszym aspektem jest ustalenie właściwego dawkowania. Przyjmuje się, że dzieci w wieku od 3 miesięcy do roku mogą przyjmować paracetamol w dawce 60-120 mg, w wieku od 1 do 5 roku życia - 120-250 mg, a dzieci powyżej 6 lat – 250-500 mg (3-4 razy w ciągu doby, czyli co 4-6 godzin). Uznaje się, że jednorazowa dawka leku nie powinna przekraczać 10 (15) mg na kilogram masy ciała. Co ważne paracetamol nie daje istotnych interakcji oraz nie wywołuje działań niepożądanych.
Zobacz również:
Preparaty ibuprofenu przeznaczone są dla dzieci powyżej 6 miesiąca życia. U niemowląt jednorazowa dawka powinna wynosić 50 mg, u dzieci w wieku 1-3 lat – 100 mg, w wieku 4-6 lat – 150 mg, w wieku 7-9 lat – 200 mg, a dzieci w wieku 10-12 lat – 300 mg. Ogólna zasada dawkowania ibuprofenu to od 5 mg (przy temperaturze poniżej 39°C) do 10 mg na kilogram masy ciała (przy temperaturze powyżej 39°C). Odstępy między dawkami powinny wynosić 6-8 godzin. W aptekach dostępny jest ibuprofen w postaci zawiesiny (Kidofen, Ibufen D, Nurofen, Ibufen dla dzieci forte, Ibum), syropu (Bufenik), kapsułek (Ibufen Junior) oraz dla starszych dzieci w tabletkach i kapsułkach (Ibuprom, Ibum, Ibupar, Nurofen). Zaletą ibuprofenu jest działanie przeciwzapalne, którym nie cechuje się paraceptamol. Lek ten może jednak powodować objawy żołądkowo-jelitowe (nudności, biegunki). U niektórych dzieci może również występować uczulenie na niesteroidowe leki przeciwzapalne, wówczas lepiej podać preparat paracetamolu. W czasie gorączki nie można również zapominać o uzupełnianiu płynów i elektrolitów, co pozwoli zapobiec odwodnieniu. Można skorzystać z gotowych dostępnych w aptece saszetek, których zawartość rozpuszcza się w wodzie, takich jak Orsalit, Sanolit czy Zdrovit Litorsal.
Omawiając temat gorączki nie można pominąć aspektu pomiaru temperatury. Dawniej najpopularniejsze były termometry rtęciowe, jednak obecnie ze względu na szkodliwość rtęci i ryzyko zbicia zostały wycofane ze sprzedaży. Można jednak nabyć ich bezpieczniejsze odpowiedniki - termometry galowe wykorzystujące zamiast rtęci gal. Obecnie na rynku dostępny jest szereg aparatów do pomiaru temperatury przeznaczonych specjalnie dla dzieci. Niektóre z nich umożliwiają nawet zmierzenie ciepłoty ciała nie dotykając chorego. Termometry bezdotykowe wykorzystują do pomiaru temperatury podczerwień. Mogą być stosowane także do oceny ciepłoty wody do kąpieli czy mleka. Dostępne są również termometry w postaci pasków ciekłokrystalicznych przyklejanych na czoło. Pozwalają one jednak jedynie na orientacyjne ustalenie temperatury. W aptekach i sklepach medycznych można nabyć też termometry ze specjalnie zaokrągloną końcówką ułatwiającą pomiar temperatury w uchu. Istnieją również dotykowe termometry na podczerwień przeznaczone do pomiaru temperatury w okolicy tętnicy skroniowej lub nad łukiem brwiowym. Umożliwiają uzyskanie wyniku pomiaru już w kilka sekund. Nowoczesne termometry mają również funkcję sygnału dźwiękowego w przypadku podwyższonej temperatury, a także zapisu wyników pomiaru.
Najtańsze, a co za tym idzie najbardziej powszechne termometry cyfrowe pozwalają na pomiar ciepłoty ciała w trzech miejscach: w jamie ustnej, pod pachą i w odbycie. Najlepszym miejscem pomiaru ciepłoty ciała w przypadku dzieci jest odbyt, gdyż sposób ten daje najbardziej wiarygodne wyniki. Niestety jest to jednocześnie metoda najmniej komfortowa i często nieakceptowana przez maluchy. Aby prawidłowo wykonać pomiar dziecko należy ułożyć na boku, końcówkę termometru posmarować wazeliną, a następnie umieścić termometr w odbytnicy na głębokości ok. 2 cm. Do pomiaru temperatury w odbycie najlepiej mieć osobny, przeznaczony tylko do pomiarów w tym miejscu termometr. Choć nie zwalnia nas to z obowiązku każdorazowego mycia i dezynfekcji urządzenia. W przypadku pomiaru w ustach termometr należy przemyć spirytusem salicylowym oraz wodą, włożyć głęboko pod język i zamknąć usta. Pomiar pod pachą wymaga jedynie umieszczenia termometru w dole pachowym i przytrzymania ramieniem.
Aby właściwie ocenić wyniki pomiaru należy poznać różnice temperatury, jakie są związane z miejscem pomiaru. W przypadku pomiaru w ustach należy od uzyskanego wyniku odjąć 0,3 stopnia, a przy pomiarze w odbytnicy – 0,5. Uzyskana wartość jest wówczas odniesieniem do temperatury ciała uzyskanej przy pomiarze pod pachą. W przypadku termometrów douszych uzyskane wartości są porównywalne do tych z pomiarów w odbytnicy (-0,5).
Często mamy również problem z rozpoznaniem gorączki. Jak się bowiem okazuje temperatura ciała wynosząca 38°C (przy pomiarze pod pachą) wcale gorączką nie jest, a jedynie stanem podgorączkowym. Za normę uznaje się zakres 36-37°C, stan podgorączkowy to 37,1-38°C, umiarkowana gorączka – 38,1-39°C, a gorączka – powyżej 39,1°C. Za gorączkę niebezpieczną dla zdrowia i życia uznaje się temperaturę ciała powyżej 40,5°C.
Autor: Marta Grochowska
Źródła:
Rutter P.: Opieka farmaceutyczna. Elsevier Urban & Partner, 2006,
Kapsa Z.: Gorączka – dobrodziejstwo czy zagrożenie? Menager Apteki 2011; 6 (11): 20-21.
Komentarze do: Gorączka u dziecka