Urazy ucha środkowego – jak je rozpoznać?
Ucho środkowe składa się z jamy bębenkowej oddzielonej od ucha zewnętrznego błoną bębenkową, kosteczek słuchowych, trąbki słuchowej oraz błony okienka przedsionka oddzielającej ucho środkowe od ucha wewnętrznego. Jego głównym zadaniem jest wzmacnianie dochodzących dźwięków.
Jest to bardzo delikatna struktura, a co za tym idzie narażona na urazy mechaniczne. Do najczęstszych zalicza się: urazy błony bębenkowej oraz urazy wynikające ze złamań kości skroniowej.
URAZY BŁONY BĘBENKOWEJ
Pierwszą grupę stanowią uszkodzenia wynikające z bezpośredniego urazy mechanicznego. Może one być spowodowane przebiciem błony zapałką, igłą, patyczkiem do czyszczenia uszu, a także gałęziami czy drutami. Opisywane były również przypadki uszkodzenia gorącymi opiłkami metali lub oparzeniami chemicznymi. Efektem takich urazów oprócz charakterystycznych objawów jest duże ryzyko zakażenia ucha środkowego, przemieszczeń kosteczek słuchowych, a także ryzyko uszkodzenia promontorium. Drugą grupę stanowią urazy wynikające ze zmian ciśnienia powietrza. Zdarzyć się to może w wyniku uderzenia otwartą ręką bądź piłką w ucho, uderzenie uchem o powierzchnię wody, a także wybuchy.
Jakie są objawy uszkodzenia błony bębenkowej?
Bez względu na przyczynę objawy są do siebie zbliżone. Głównym i charakterystycznym jest silny i kłujący ból. Częściej jest on jednak stwierdzany w urazach bezpośrednich. Podczas badania chorego zauważa się perforację błony bębenkowej lub ubytki części napiętej błony bębenkowej. Na brzegach uszkodzonej błony można zauważyć niewielkie ilości krwi. Oczywistym jest, że w takich przypadku dochodzi również do uszkodzenia słuchu (typ przewodzeniowy). Zmianom tym mogą towarzyszyć wycieki ropne. Jeżeli dojdzie do uszkodzenia elementów oddzielających ucho środkowe od wewnętrznego można spodziewać się ponadto zawrotów głowy, spontanicznego oczopląsu oraz upośledzenia słuchu typu odbiorczego do całkowitej głuchoty uszkodzonego ucha włącznie.
Jak leczyć taki stan?
W przypadku perforacji szczelinowatych uważa się, że nie wymagają one szycia, wystarczy sterylny opatrunek a rana sama się zabliźni. Jeżeli dojdzie do wywinięcia brzegów perforowanej błony konieczne jest odprowadzenie jej przy pomocy specjalnego mikroskopu operacyjnego. W przypadku obecności ciał obcych lub zanieczyszczeń obowiązkowo należy je usunąć. Ważną uwagą jest fakt, aby w przypadku perforacji błony bębenkowej nigdy nie płukać ucha, ani nie stosować kropli do uszu. Grozi to zainfekowaniem błony śluzowej w uchu środkowym. W przetrwałych ubytkach błony bębenkowej zaleca się wykonanie jej plastyki.
ZŁAMANIA KOŚCI SKRONIOWEJ
Objawy i przebieg kliniczny urazów ucha środkowego jest zróżnicowany w zależności od typu złamania kości skroniowej. Złamanie podstawy czaszki wiąże się z ryzykiem otwarcia przestrzeni ucha środkowego. Powikłaniem takiego stanu może być zakażenie wstępujące. Rokowanie co do wyleczenie uzależnione jest od współwystępujących uszkodzeń mózgu i innych powikłań wewnątrz czaszki. Wyróżnia się dwa podstawowe typy złamań : podłużne i poprzeczne.
Zobacz również:
Podłużne złamanie kości skalistej
Dochodzi do niego w wyniku uderzenia od boku. Złamanie przebiega zwykle od łuski kości skroniowej, ewentualnie wyrostka sutkowatego, przez jamę bębenkową, aż do krawędzi przedniej piramidy kości skroniowej. Często po wyleczeniu podczas badania kanału słuchowego można zauważyć uskoki kości świadczące o przebytym złamaniu.
Jakich objawów należy się spodziewać?
Podstawowym objawem jest krwawienie z przewodu słuchowego zewnętrznego. Jeżeli dochodzi do rozerwania opony twardej ponadto należy spodziewać się wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego. Oczywiście dochodzi również do upośledzenia słuchu, szczególnie jeżeli uszkodzone są kosteczki słuchowe. Można to ocenić m.in. za pomocą próby Webera. Przy tego typu złamaniach nie dochodzi do uszkodzenia błędnika.
W przebiegu tego typu złamania należy liczyć się z ryzykiem porażenia nerwu twarzowego. Może do niego dojść w chwili urazu (pierwotne), co wiąże się z gorszym rokowaniem. Możliwe jest również wtórne porażenie nerwu twarzowego, o zdecydowanie lepszym rokowaniu. Świadczy to raczej o ucisku wynikającym z obrzęku nerwu lub krwiaka w obrębie kanału kostnego niż przerwaniu nerwu. Typ wtórny ustępuje w ponad 90% przypadków.
Na podstawie objawów można określić również poziom uszkodzenia nerwu twarzowego. Jeżeli dochodzi do uszkodzenia struny bębenkowej można spodziewać się upośledzenia wydzielania śliny przez ślinianki podżuchwowe i podjęzykowe, a także defektów w odczuwaniu smaku na obszarze 2/3 przednich języka. Uszkodzenie nerwu po odejściu struny bębenkowej nie daje zaburzeń opisanych powyżej. W przypadku uszkodzenia nerwu twarzowego powyżej odejścia nerwu strzemiączkowego oprócz objawów uszkodzenia struny bębenkowej dochodzi do przeczulicy słuchowej oraz brak odruchu mięśnia strzemiączkowego. Uszkodzenie powyżej odejścia nerwu skalistego większego daje identyczne objawy jak w przypadku uszkodzenia nerwu twarzowego powyżej odejścia nerwu strzemiączkowego z towarzyszącym zmniejszeniem wydzielania łez.
Jak leczyć tego typu złamania?
Podstawową sprawą o której należy pamiętać to absolutny zakaz płukania ucha. Do ucha wkłada się jedynie sterylny opatrunek. Zaleca się leżenie w łóżku oraz podawanie osłonowo antybiotyków. Jeżeli dochodzi do wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego należy rozważyć mastoidektomię z plastyką opon. W przypadku wtórnego porażenia nerwu twarzowego stosuje się początkowo leczenie zachowawcze (glikokortykosteroidy, witamina B, a także fizykoterapia oraz masaże). Jeżeli po kilku dniach ponad 90% włókien motorycznych będzie zdegenerowanych konieczna będzie dekompresja nerwu. W przypadku długo trwającego upośledzenia słuchu oraz rezerwy ślimakowej rzędu 30-40dB należy wykonać tympanoplastykę.
Złamanie poprzeczne kości skalistej
Do złamania dochodzi podczas zadziałania siły czołowo lub potylicznie. Zwykle pęknięcie biegnie przez piramidę kości skroniowej, a co za tym idzie przez błędnik lub przewód słuchowy wewnętrzny, aż do ucha środkowego. W odróżnieniu od złamania podłużnego nie ma uszkodzenia błony bębenkowej. Jest ono jednak rzadszym typem złamania.
Jak wygląda obraz kliniczny?
Podczas badania stwierdza się zachowaną błonę bębenkową oraz prześwitującą krew w jamie bębenkowej. Jeżeli dochodzi do przerwania dna przewodu słuchowego wewnętrznego lub opony twardej można zauważyć przedostawanie się płynu mózgowo-rdzeniowego do jamy bębenkowej. Poprzez trąbkę słuchową może on wyciekać do nosa. Ważne aby w takim przypadku zawsze zastanowić się czy wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego do nosa jest wynikiem złamania poprzecznego kości skroniowej czy złamaniem czołowo-podstawnym w dole przednim czaszki.
Pacjent będzie głuchy. W próbie Webera dojdzie do lateralizacji do ucha zdrowego. Pojawi się również oczopląs spontaniczny, zawroty obrotowe oraz wymioty. W 50% przypadków dochodzi do obwodowego porażenia nerwu twarzowego.
W jaki sposób leczyć złamanie poprzeczne?
Zaleca się jak najszybciej opanować krwawienie oraz zastosować osłonowo antybiotyki. Jeżeli utrzymuje się wyciek płynu mózgowo-rdzeniowego konieczna jest operacja ucha oraz plastyka opon. W przypadku porażenia nerwu twarzowego należy rozważyć jego odbarczenie.
Źródła:
Boenninghaus Hans-Georg, Otorynolaryngologia, Springer PWN, Warszawa 1997
Bochenek A., Anatomia człowieka, PZWL, Warszawa 2010
Achim Viktor, Otorynolaryngologia, Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2007
Autor: Piotr Kuc
Komentarze do: Urazy ucha środkowego – jak je rozpoznać?