Nerwica fobiczna (fobia) – objawy, przyczyny, leczenie
Termin fobia pochodzi z języka greckiego. Słowo „phobos” oznacza „strach”. Co logiczne, tym terminem określamy strach wyzwalany przez sytuację lub rzecz, które same w sobie obiektywnie nie są niebezpieczne. Lęk ten znika zresztą przy nieobecności takiej rzeczy lub sytuacji.
Pacjent przyznaje, że jego lęki mają charakter absurdalny, ale nie potrafi zrobić nic, żeby je opanować. Wynikają z tego charakterystyczne zachowania ucieczki, które wymykają się świadomej kontroli. A bardziej dokładnie, fobia to lękowa reakcja emocjonalna wyzwalana przez daną sytuację.
Wyróżniamy:
- pseudo-fobie z nerwicy lękowej wynikające z czasowej fiksacji lęku wolnopłynącego;
- obsesje fobiczne, gdzie określony lęk opanowuje umysł poza samym przedmiotem;
- stany psychotyczne (schizofrenia i paranoja).
Niektórzy specjaliści definiują fobię jako bezprzedmiotowy lęk. Jednakże, czasami ciężko jest nakreślić granicę między normalnymi niepokojem w sytuacji fobii a patologicznym strachem w tej samej sytuacji. Jedna osoba będzie umiała zdominować swój lęk, inna zmodyfikuje swoje życie tak, aby unikać podobnych sytuacji. W niektórych przypadkach, osoba z fobią może stawiać czoła niektórym sytuacjom, kiedy ktoś jej towarzyszy, albo kiedy ma przy sobie przedmiot, który ma ją chronić.
Mechanizmy nerwicy fobicznej
Nerwica fobiczna została opisana terminem histerii lękowej przez Zygmunta Freuda, a to z powodu jej strukturalnego pokrewieństwa właśnie z histerią (nerwica histeryczna). Fobia jest, w sumie systemem obronnym poprzez selekcję: wrogość zamykamy w jednym przedmiocie, nawet jeśli akumuluje się ona tak, iż w końcu wybucha. Czasami, znienawidzony przedmiot wywołuje nawet paroksyzmy. Wąż, mysz, pająk, osa, mogą wywołać u chorego takie przerażenie, że rzuca się on w pustkę.
Fobie swoją siłę zawdzięczają, u osób dorosłych, swojemu źródłu w dzieciństwie. Istota ludzka bowiem stale aktualizuje swoje stare strachy. Zdaniem psychoanalityków, fobia symbolizuje nieuświadomiony konflikt, który pomaga uniknąć lęku związanego z impulsem pochodzenia seksualnego. Konflikt jest przemieszczony na źródło z zewnątrz, bez związku z nim. Fobie są bezpośrednio związane z zahamowaniami seksualnymi.
Osobowość fobiczna i nerwica fobiczna
Nerwica fobiczna rozwija się na podłożu osobowości fobicznej. Oznacza to wiele cech osobowości:
- stały stan alertu i czujności;
- zachowania ucieczki poprzez unikanie wszelkiego zaangażowania, pasywność i zahamowania, ucieczkę gorączkową.
Rodzaje nerwicy fobicznej
Istnieje wiele rodzajów fobii. Fobie, jako objawy, są bardzo częste i można je zaobserwować przejściowo w wielu dolegliwościach psychicznych. Niektóre fobie zresztą są już uważane za normalne (zawroty głowy, trema...).
- agorafobia (strach przed otwartymi przestrzeniami albo strach przed tłumem);
- klaustrofobia (strach przed wąskimi i zamkniętymi przestrzeniami);
- fobie przed środkami transportu;
- fobia przed impulsami (strach przed postąpieniem wbrew własnej woli, przed popełnieniem czynności agresywnych i niebezpiecznych, strach przed rzuceniem się przez okno);
- fobie przed ostrymi narzędziami;
- fobia przed bronią; etc.
- agorafobia (fobia najpoważniejsza, z napadami bądź bez napadów paniki), klaustrofobia;
- fobie proste;
- fobie społeczne, mniej upośledzające.
Agorafobia najczęściej dotyczy dorosłego, kobiety, i zaczyna się między 16 a 35 rokiem życia. Czynnikiem traumatyzującym dla 30% przypadków jest: ciąża, choroba, wypadek, zgon bliskiego. Głównym aspektem agorafobii jest strach przed byciem samemu albo w miejscu, skąd chory nie może się wydostać, ani też zostać uratowany, gdyby nagle coś mu się stało. Nie jest to więc strach przed konkretnym miejscem albo sytuacją. Normalna aktywność w przypadku agorafobii jest stopniowo redukowana, ponieważ strach przed lękiem oraz zachowania ucieczki dominują życie jednostki.
Zobacz również:
Często chorzy, najczęściej młode kobiety (ok. 60% przypadków), proszą, żeby im towarzyszyć, kiedy wychodzą z domu, albo próbują opracować strategie, które pozwolą im się czuć lepiej, w momencie konfrontacji z trudną sytuacją. Najczęściej, jednostka unika tłumów, ulic i sklepów powszechnie uczęszczanych, tuneli, mostów oraz wind...
Sytuacje, które mogą spowodować fobię, są generalnie liczne i często mają tendencję do namnażania się. W efekcie, chory zamyka się w domu albo jest ekstremalnie uzależniony od bliskiego otoczenia. Agorafobia może pojawić się nagle i szybko zaostrzyć w wyniku ataków paniki, które następują po sobie błyskawicznie, prowadząc do zachowań ucieczki. Czasami jest związana z zaburzeniami paniki, a czasami występuje odizolowana.
Klaustrofobia
Jest to fobia ekstremalnie powszechna i oznacza ona strach przez przebywaniem w zamkniętym miejscu (wielki sklep, samolot, winda). W takim miejscu, chory zaczyna się dusić.
Ataki paniki Są to zaostrzone ataki strachu, nagłego przerażenia, któremu towarzyszą zaburzenia fizyczne, bardzo uciążliwe, często interpretowane jako objawy zawału serca oraz zbliżającej się śmierci. Stają się one patologiczne, kiedy zdarzają się co tydzień, przez co najmniej jeden miesiąc, albo kiedy strach przed nowym atakiem staje się wręcz obsesyjny.
Fobie proste albo fobie specyficzne
Różnią się od agorafobii. Chodzi tutaj o określony strach, odizolowany, irracjonalny, związany z pragnieniem uniknięcia sytuacji albo przedmiotu, które są przyczyną tego strachu. Przedmiotami budzącymi fobie są często zwierzęta albo przedmioty potencjalnie niebezpiecznie. Sytuacjami budzącymi fobie są często są często miejsca położone wysoko albo zamknięte.
Można mieć fobię przed podróżą samolotem, przed nożami, przed krwią, przed burzą... Nie wiemy, ile tak naprawdę osób jest dotkniętych tymi fobiami. Niektórzy eksperci mówią o 8%-10% populacji. Fobie te w większości przypadków są tylko częściowo upośledzające. Narzucają one dotkniętym osobom strategie unikania, które jednak nie przeszkadzają prowadzić normalnego życia.
Fobie społeczne
Tyle samo kobiet i mężczyzn cierpi na fobie społeczne. Pojawiają się one u nastolatków albo młodych dorosłych, którzy są nieśmiali i niespokojni. Ewolucja choroby jest przewlekła, ale mogą pojawić się okresy totalnej remisji. Możemy również stwierdzić niskie poczucie własnej wartości i strach przed krytyką.
Na fobie społeczne składa się na iracjonalny i utrzymujący się strach, związany z pragnieniem uniknięcia sytuacji, w których jednostka może być obserwowana przez innych. Z tym lękiem wiąże się strach przed zachowaniem upokarzającym albo żenującym. Strach przychodzi z wyprzedzeniem, kiedy jednostka musi zmierzyć się z koniecznością stawienia czoła takiej sytuacji, której chciałaby uniknąć.
Fobie społeczne są względnie częste w mniejszej postaci. Są one również czasami upośledzające na poziomie społecznym i zawodowym. Rozwijają się stopniowo, bez czynnika wyzwalającego, a ewolucja jest zaznaczona stopniowym akcentowaniem, po okresie dojrzewania, wrażliwością społeczną.
Opisuje się wiele typów fobii społecznych: strach przed publicznym przemawianiem, strach przed publicznym jedzeniem bądź piciem, strach przed publicznym pisaniem, strach przed czerwienieniem się (erytrofobia), strach przed rozmawianiem z nieznajomymi...
Rozwój nerwicy fobicznej
Ewolucja choroby jest zmienna. Czasami zachowania walki z fobią są skuteczne i pacjent żyje bardzo dobrze. Czasami pacjent jest obowiązkowo konfrontowany z okolicznościami, które prowokują fobię, a w ten sposób znajduje się w stałej sytuacji lęku i napadów. Czasami zachowania walki z fobią są upośledzające i nie pozwalają już prowadzić życia społecznego. Osoba z fobią, jak każda osoba z nerwicą, jest zagrożona depresją.
Leczenie nerwicy fobicznej
W leczeniu fobii należy wziąć pod uwagę jej typ, rozmiar upośledzenie, wiek oraz kontekst socjalny. Niekoniecznie leczenie zawsze jest niezbędne. Kiedy fobia nie jest bardzo intensywna, a zachowania ucieczki mogą być używane bez zbytniego uszczerbku dla życia społecznego, można powstrzymać się przed leczeniem. Wszystko zależy od samego zainteresowanego, jego cierpienia i jego potrzeby.
Kiedy natomiast fobia zaczyna rządzić życiem codziennym, przeszkadza pacjentowi, w życiu społecznym i zawodowym, lepiej ją leczyć. Lekarstwa, jakich się używa do leczenia nerwicy fobicznej, to leki anksjolityczne i antydepresanty (agorafobia), betablokery.
Ważne jest również dodatkowe leczenie, takie jak psychoterapia albo psychoanaliza, terapia zachowawacza albo kognitywna (systematyczne odczulanie, in vivo, stopniowy kontakt in vivo, odgrywanie ról, techniki samodowartościowywania), relaksacja, usunięcie odruchu warunkowego.
Terapie zachowawcze są najskuteczniejsze w leczeniu fobii: opierają się one na teorii zachowania i teorii kognitywnej. Fobie bowiem postrzegane są jako zachowania źle przystosowane, źle nauczone.
Leki anksjolityczne są podawane jako terapia wsparcia, kiedy lęk jest ogromny w pewnych sytuacjach albo w pewnych momentach. Można je podać na początku psychoterapii albo w ekstremalnie poważnych przypadkach dysmorfofobii. Antydepresanty podaje się w przypadku powiązanego syndromu depresyjnego.
Jeżeli jest to konieczne, należy również przeprowadzić odwyk alkoholowy. A także, zawsze leczyć jak psychozę, przy pomocy neuroleptyków, jeżeli objawy mają powiązania właśnie z psychozą.
Fobie atypowe
Fobia przed impulsami jest to lęk przed dokonaniem czynu, który jest absurdalny, niemoralny, agresywny, w obecności przedmiotu albo sytuacji, które mogą być użyte przeciwko sobie bądź komuś. Zaburzenia te pojawiają się jedynie w obecności takiego przedmiotu, a sam akt, którego chory się obawia, generalnie nigdy nie zostaj popełniony. Często są związane z nimi zaburzenia depresyjne. Mogą rozszerzyć się także poza dany przedmiot lub sytuację i stać się obsesją. Najczęściej jest to strach przed defenestracją (strach przed rzuceniem się przez okno), albo strach przed bronią albo instumentami tnącymi (często jest to kwestia nieszczęśliwego dzieciństwa, na przykład).
Nozofobia czyli strach przed chorobami. Jest to fobia częsta i banalna u swych podstaw. Jest to strach przez zarażeniem mikrobami, co powoduje powstawanie rytuałów (mycie rąk). Pojawia się w zespołach depresyjnych i melancholicznych, w hipochondrii neurotycznej.
Dysmorfofobia są to obsesyjne i utrwalone myśli, które odnoszą się do ciała. Jednostka jest pewna, iż jest generalnie zdeformowana, albo najczęściej defromacja dotyczy nosa, twarzy, piersi (u kobiet). Pojawiają się w okresie nastoletnim, kiedy nie uważamy je za patologie. Kiedy wywołują zaburzenia depresyjne, uważamy je za patologiczne. U osoby dorosłej, pojawia się często powiązana z nimi depresja.
Fobia u dorosłego i u dziecka
Należy również odróżnić fobię u dorosłego, która odnosi się do sytuacji, od fobii u dziecka, która odnosi się do przedmiotu. Element budzący fobię jest specyficzny dla każdej jednostki.
U dorosłego
Fobie sytuacyjne: agorafobia, klaustrofobia, strach przed środkami transportu, strach przed środkami transportu publicznego (problematyka jest inna niż w przypadku fobii przed środkami transportu), etc..
Fobie przypadki graniczne: erytrofobia (zjawisko somatyczne, nie podlegające kontroli, przekładające się na strach przed utratą kontroli nad sobą samym), nozofobia (na przykład, przed rakiem).
U dziecka
Fobie u dzieci są bardzo częste. Mogą pojawić się z powrotem w wieku dorosłym. Klasyfikujemy je w zależności od wieku.
Fobie przedszkolne: strach przed ciemnością (strach przed rozdzieleniem z matką, można sobie z nią radzić dzięki zostawianiu zapalonej lampki albo pluszowego niedźwiadka), strach przed zwierzętami.
Fobie szkolne: strach przed gabinetami.
Fobie w wieku nastoletnim: dysmorfofobia: często łagodna, może czasami jednak być objawem schizofrenii.
Komentarze do: Nerwica fobiczna (fobia) – objawy, przyczyny, leczenie