Właściwości diuretyków

Określenie diuretyki używa się w odniesieniu do leków moczopędnych, czyli wzmagających wydzielanie wody i elektrolitów z moczem. W przypadku środków dodatkowo zwiększających wydalanie soli mówi się też o saluretykach lub natriuretykach.

Leki tej grupy stosowane są przy obrzękach, w leczeniu choroby nadciśnieniowej oraz niewydolności serca. Wykorzystywane są także w przypadku zatruć (wymuszona diureza), w moczówce prostej wywołanej cukrzycą oraz jaskrze.

Istnieje klika podziałów leków moczopędnych. Podstawowy opiera się na miejscu działania poszczególnych substancji. W zależności od punktu uchwytu wyróżnia się leki działające w obrębie kanalika bliższego (inhibitory anhydrazy węglanowej), diuretyki pętlowe (furosemid, torasemid), leki moczopędne działające na odcinek korowy kanalika dalszego (tiazydy) oraz wpływające na procesy zachodzące w końcowym odcinku kanalika dalszego i w kanaliku zbiorczym (diuretyki oszczędzające potas).

Budowa chemiczna i miejsce działania w nefronie poszczególnych leków moczopędnych wpływa na ich skuteczność Efekt moczopędny jest w dużej mierze uzależniony od ilościowego udziału reabsorbcji sodyu i wody odcinka nefronu, w którym dany lek działa.

Największą siłą działania cechują się zatem diuretyki pętlowe, gdyż w grubościennej części wstępującej pętli nefronu, wchłania się do 25-30% przesączonych jonów sodu. Słabiej działają tiazydy i ich pochodne, natomiast najmniejszą aktywnością cechują się diuretyki oszczędzające potas i inhibitory anhydrazy węglanowej. Na uwadze trzeba mieć również fakt, że na skuteczność leków moczopędnych wpływa długość ich przyjmowania.

Długotrwałe stosowanie diuretyków stopniowo bowiem zmniejsza ich efektywność na skutek wykształcenia się oporności. Obniżona skuteczność obserwowana jest również przy niewystarczającej podaży płynów oraz na skutek interakcji lekowych, np. z NLPZ.

Na kanalik bliższy działają leki moczopędne z grupy sulfonamidów – acetazolamid, dorzolamid i brynzolamid. Mechanizm ich działania polega na hamowaniu aktywności dehydrogenazy (anhydrazy) węglanowej poza nerkami. Konsekwencją jest zwiększone wydalanie z moczem potasu, sodu, jonów wodorowęglanowych i wody. Zahamowane zostaje również wydzielanie płynu mózgowo-rdzeniowego, soku trzustkowego, łez, śliny, soku żołądkowego oraz płynu śródgałkowego, co znalazło zastosowanie w okulistyce, w leczeniu jaskry.

Leki moczopędne działające w obrębie grubościennej części pętli nefronu (pętli Henlego), tzw. diuretyki pętlowe, hamują zwrotne wchłanianie jonów chloru i wtórnie jonów sodu i potasu. Efekt ten osiągany jest przez blokowanie nośników Na+/K+/2Cl- oraz osłabianie kanalikowo-kłębuszkowego sprzężenia zwrotnego. Choć leki należące do tej grupy cechują się silnym działaniem moczopędnym są nieskuteczne przy wartości GFR nieprzekraczającej 5 ml/min. Warunkiem ich efektywności jest bowiem filtracja, zapewniająca dostateczną ilość przesączu w miejscu będącym punktem uchwytu.

Zobacz również:

Leki te nie będą zatem pomocne w ciężkiej niewydolności nerek, ani w niewyrównanej marskości wątroby. Ich właściwości zostały natomiast docenione w przypadku konieczności szybkiego i silnego działania np. w obrzęku płuc. Największe znaczenie w medycynie spośród diuretyków pętlowych mają furosemid i torasemid. Drugi lek cechuje się dłuższym czasem działania i lepszą biodostępnością, jednak preparaty torasemidu są rzadziej stosowane ze względu na wyższą cenę.

Tiazydy (np. hydrochlorotiazyd) oraz związki tiazydopodobne (np. indapamid, chlortalidon, klopamid) działają w korowej części pętli nefronu i początkowej części kanalika dalszego. Hamują tam zwrotne wchłanianie jonów chloru, a wtórnie też jonów sodu i potasu. Ponadto wykazują działanie rozkurczające na mięśnie gładkie naczyń. Nieskuteczne przy wielkości filtracji poniżej 30 ml/min.

Na tle pozostałych leków moczopędnych wyróżniającą się grupą są diuretyki oszczędzające potas. Leki te działają w końcowym odcinku kanalika dalszego oraz w kanaliku zbiorczym. Mechanizm ich działania polega na hamowaniu aktywności aldosteronu (spironolakton, eplerenon) lub bezpośrednim blokowaniu pompy sodowo-potasowej (amilorid, triamteren). Działanie tych pierwszych rozwija się wolno, ale za to jest obserwowane przez dłuższy czas. Preparaty antagonistów aldosteronu wykorzystywane są m.in. w obrzękach spowodowanych hiperaldosteronizmem.

Choć leki moczopędne zaliczane są do dobrze tolerowanych farmaceutyków to niestety jak wszystkie leki mogą wywoływać działania niepożądane. Zwykle dotyczą one gospodarki wodno-elektrolitowej. Diuretyki pętlowe i tiazydy często prowadzą do nadmiernej utraty z moczem jonów potasowych i magnezowych. Konsekwencją ich długotrwałego przyjmowania jest zatem hipopotasemia i hipomagnezemia. Silnie działające diuretyki mogą też przyczyniać się do odwodnienia. Jednocześnie może dojść do zwiększenia stężenia hemu i lepkości krwi, co sprzyja rozwojowi zakrzepicy.

Stosowanie leków moczopędnych (tiazydów i diuretyków pętlowych) może też wpływać niekorzystnie na tolerancję glukozy. W związku z tym leczenie może prowadzić do ujawnienia się utajonej cukrzycy, natomiast u osób ze zdiagnozowaną chorobą cukrzycową wymusza konieczność stosowania insuliny lub zwiększenia jej dawek. Zarówno diuretyki pętlowe, jak i tiazydy wpływają nie tylko na metabolizm węglowodanów, ale także lipidów. Zwiększają one stężenie triglicerydów, lipoprotein LDL i VLDL. Przyjmowanie tych leków zwiększa też niebezpieczeństwo wystąpienia dny moczanowej. Innymi działaniami niepożądanymi diuretyków pętlowych są: zaburzenia słuchu, porfiria i hiperaldosteronizm. Tiazydy w porównaniu do diuretyków pętlowych mogą dodatkowo przyczyniać się do wystąpienia reakcji alergicznych i zapalenia trzustki.

W tym momencie należy zwrócić uwagę na fakt, iż stosowanie diuretyków oszczędzających potas także wiąże się z ryzykiem działań niepożądanych. W przypadku tych leków największym zagrożeniem jest hiperkaliemia związana z retencją potasu. Innymi działaniami niepożądanymi mogą być: senność, granulocytopenia, impotencja i ginekomastia u mężczyzn lub zaburzenia miesiączkowania i hirsutyzm u kobiet.

W dużym stopniu działania niepożądane można jednak kontrolować. Rozwiązaniem jest łączenie diuretyków pętlowych lub tiazydów z lekami moczopędnymi oszczędzającymi potas. W ten sposób zapobiega się niedoborom jonów potasowych.

Z uwagi na wspomniane działania niepożądane diuretyki i tiazydy są przeciwwskazane w niewydolności nerek z bezmoczem. W poważnych zaburzeniach funkcjonowania nerek i hiperkaliemi nie powinny być również stosowane diuretyki oszczędzające potas. Leki moczopędne nie są też wskazane dla osób z hiponatremią.

Autor:

Marta Grochowska

Źródła:

1. Kostowski W., Herman Z. S. (red.): Farmakologia. Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2010.

2. Mutschler E.: Farmakologia i toksykologia – podręcznik. Wyd. II pod red. W. Buczko, MedPharm-Polska 2010.